Marnix schreef:(...) En nu dat verandert begint men de teksten meer in een culturele contect te lezen. En het is lastig elkaar daarin te overtuigen. Daarvoor moet eerst die bril af en dat zie je nu langzaam gebeuren. (...)
Dat is de sleutel tot veel veranderingen Marnix, dat het langzaam gebeurt. Dat komt, omdat je vanuit een oud en vertrouwd wereldbeeld nog heel lang in eigen kring kunt volhouden dat alles is zoals het was en zoals het ooit bedoeld is. Dat geldt met name voor gewoontes en tradities die vele jaren (vele eeuwen vaak) maatschappij-breed, diep verankerd zijn geraakt in de cultuur. Er is een enorme historie en een berg aan argumenten voorhanden met voorbeelden en oude visies, die nog lange tijd in staat zijn om het oude beeld voor zichzelf te rechtvaardigen, maar ook voor veel mensen die misschien niet behoren tot een sterk conservatieve of orthodox religieuze groep. Religieuze en seculiere kringen delen een cultuur.
De uiteindelijk verandering gebeurt echter wel degelijk, maar onzichtbaar. En daarmee ook binnen de eigen conservatieve geleding. Uiterlijk kan alles meestal nog vrij eenvoudig bij hetzelfde worden gehouden (praat, gelaat, gewaad, daad), maar innerlijk zijn er al heel veel veranderingen doorgevoerd, zonder dat dat als problematisch wordt gezien. Dat gebeurt het sterkst bij de generatiewisselingen. Langzaam veranderen denkbeelden en gedrag. Bijna op een vanzelfsprekende manier. Ouders kennen hun kinderen en begrijpen het vaak wel.
Maar weet je wat de grootste trigger is voor een doorbraak? Dat is de situatie wanneer een gemeenschap, groep, kerk of gemeente opeens, vanuit groeiend ongemak, verwarring of onvrede, een verrechtsing inzet om weer terug te gaan naar het oorspronkelijke, het oude, naar strikte denkwijzen en praktijken die men in oude bronnen vindt. Die ruk naar rechts of het sterker aanzetten van orthodoxie openbaart opeens het verschil tussen wat al langer in mensen en gemeenschappen leefde en de "nieuwe orthodoxe orde" waaraan men geacht wordt te voldoen. Het verschil is plotseling veel te groot! En men kan die draai niet meer maken. Ineens vertrekken mensen of wekt het orthodoxe voorstel zoveel weerstand op, dat het sneuvelt, wat aan de andere kant ook tot strenggelovige uittreders kan leiden.
Dat is de paradox van de orthodoxie. Dat ze pretendeert de oude leer en het oude leven vanuit de historie weer ongeschonden terug te kunnen brengen naar het hier en nu, maar in feite is het een zeer hedendaagse beweging die allerlei veranderingen (die al sluimerde) in werking zet. Als je nieuwe orthodoxieën bestudeert zie je ook dat het vaak tal van echte nieuwe elementen bevat. Elementen die in het verleden nooit eerder hebben gespeeld, maar nu opeens heel stringent deel uitmaken van "het orthodoxe denken" of "de orthodoxe praktijk". De tijd gaat altijd vooruit. Reformaties kunnen oude bronnen gebruiken, maar zijn in zichzelf ook altijd een nieuw fenomeen.
Wie dat nieuwe element niet ziet, of dat niet eerlijk meldt, geeft eigenlijk een verkeerde voorstelling van zaken: de belofte is dat het oude geloof weer terugkomt, met de oude zegeningen, de oude gebruiken met hun vruchtbare werking, maar in feite is er iets nieuws gecreëerd. En dat nieuwe veroorzaakt een reactie. Veel mensen herkennen in het strakkere regime geen oude waarheid of oude zegening, maar ervaren het als een nieuwe beknelling.
Mooie voorbeelden van sluimerende veranderingen die opeens doorbreken, wanneer de orthodoxie weer als een phoenix uit zijn as wil herrijzen, zijn de huidige veranderingen op het gebied van de cultuur. Dat vrouwen volwaardig meedoen, dat er gereisd wordt, gestudeerd, vakantie gehouden, dat amusement en recreatie gewoon geworden zijn, dat veel vragen over seksualiteit gesteld en besproken kunnen worden, dat het aantal kinderen (anticonceptie) afneemt, dat TV, social media, een vrij gebruik van internet en literatuur gemeengoed is geworden....ja, allemaal in de orthodoxe gezindte. Dat er kennis gemaakt wordt met (mensen van) andere kerken. Dat muziek, dans, film, beeld in het algemeen zo alomtegenwoordig is. Teveel om op te noemen.
Als je als behoudende bestuurder van een conservatieve groep of kerk verstandig bent, dan ga je geen grote schoonmaak houden met de orthodoxe bezem. Tenzij je de mensen uit je eigen instituut van je wilt vervreemden en als organisatie wilt halveren.
Een verstandig bestuurder weet: aan verandering is niet te ontkomen. Je weet dat het best, wanneer je niet geïsoleerd in een eigen orthodoxe ivoren toren woont, maar juist veel gewone mensen spreekt en kent. Aan je eigen vrouw en kinderen merk je wat wel en niet meer kan. wat ze wel en niet vinden kunnen. Zo komen veranderingen tot stand.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik altijd wel kan smullen van predikers die toch nog denken dat ze met een Great Reset, een brute zuiveringsslag, waarbij de teugels flink worden aangetrokken op het gebied van leer en leven, de zaken kunnen keren en naar hun hand kunnen zetten. Met een beroep op vroeger. Of met een beroep op een goddelijke ingeving. Met veel waarschuwende woorden, wapperende vingers en toornige gezichten: "O wee, o wee, o wee". Met dominantie, met de somberste vergezichten, met hel en verdoemenis of juist met succesformules, bling bling of andere tekenen van geldingsdrang. Overdonderen, omdat je in rechtstreeks contact staat met God zelf!
"O ja, jôh?" denk ik dan als Rotterdammer.
Beste voorbeeld: de Nashville-verklaring. Dominee Flink, voorganger Ferm en broeder Stoer wilden de ruimte voor homo's naar Amerikaans voorbeeld eens lekker inperken en hun vrijheid behoorlijk insnoeren. Het gevolg was een sof: ondertekenaars krabbelden terug en men voelde zich gedwongen om met nuances en mildere interpretaties te komen. Resultaat: de basis voor een strenge orthodoxie werd alleen maar smaller en de weg naar nog strengere visies werd geblokkeerd. Gewoonweg niet meer haalbaar.
Al die achterhoede-gevechten zijn tevergeefs. Nee hoor, het zijn niet de grote paradigma-shifts die in conservatieve kringen tot veranderingen leiden, niet de Mozes-achtige leiding die het volk massaal naar links of naar rechts dirigeert, niet de gedroomde charismatische grootmeesters die de schare met een vingerknip naar het goddelijke heil van vroeger kunnen teleporteren.
Het zijn de talloos kleine culturele aanpassingen die iedereen doet in zijn of haar leven die het schip van levensbeschouwing, geloof, kerk en gemeente langzaam maar voorgoed doen wenden.
Altijd weer zie je dat de orthodoxie die verandering alleen maar versnelt en later gedwongen wordt om die verandering zelf te accepteren!
In die zin is nieuwe orthodoxie erg contraproductief.
gravo