Maar om onze overtredingen werd hij doorboord, om onze ongerechtigheden verbrijzeld; de straf die ons de vrede aanbrengt, was op hem, en door zijn striemen is ons genezing geworden.
Gisteravond (woensdag) heb ik The Passion of the Christ gezien. Zoals beloofd hierbij mijn mening (mijn mening, mijn indrukken, dat wat ik ervan gemaakt heb. Niet meer, niet minder). Ik zou zeggen: ga er maar voor zitten
Hoewel ik telkens gezegd heb op voorhand niets tegen deze film te hebben, was er een deel in mij dat deze film op de één of andere manier wilde bekritiseren. Niet gewoon wat op een aanmerkingen, maar zo dat je cht na afloop kon zeggen: het viel tegen, van mij hoeft dit niet zo. Diegenen die op een dergelijke reactie hoopten moet ik echter teleurstellen. De film heeft mij nl. echt weten te raken. Niet zo diep als ik wellicht verwacht had maar toch. Tijdens het kijken van de film viel me dat nog niet eens zo op, maar toen ik thuis kwam (m'n vrouw lag al op bed) ben ik (met een pilsje) op de bank gaan zitten en het enige wat ik kon doen was het verwerken van de opgedane indrukken. Ook vandaag werd ik er telkens weer bij bepaald.
De film begint met het bovenstaande citaat uit Jesaja 53. Gibson maakt direct duidelijk waar we naar gaan kijken. We gaan niet kijken naar het verhaal van een grote profeet, een visionair, die een tragische dood stierf. Nee, de film gaat over Jezus, de Zoon van God die stierf voor onze zonden. Het gaat over de Mensenzoon die Zijn leven aflegde voor de Zijnen. Dat is wat de film wil laten zien en ik kan je verzekeren dat dat niet te missen is. Wanneer dit plaatsvervangend sterven voor iemand niet een essentieel onderdeel is van zijn geloof dan kan ik me voorstellen dat je weinig met deze film kunt. We zien bar weinig van de rest van Jezus' leven dus als daar voor jou de kern van Jezus' relevantie ligt dan ben je bij Gibson aan het verkeerde adres. Wellicht dat dat ook (een deel van) de vaak nogal negatieve recensies in de seculiere pers verklaart.
Zoals gezegd is de boodschap van Jezus' verzoenend lijden en sterven niet te missen. De film begint in Getsemane. We zien Jezus in gebed worstelen met Zijn Vader. Op een gegeven moment zien we dat Hij gezelschap heeft. Satan, in de vorm van een androgyne gestalte, begint tegen Hem te praten. "Geen mens kan de schuld van de hele wereld dragen" zo meent hij. Ook hij heeft blijkbaar drommels goed door wat er op het spel staat. Op het moment dat Jezus gearresteerd wordt switcht het beeld naar het huis waar Maria, de moeder van Jezus, en Maria Magdalena (MM) liggen te slapen. Maria schrikt wakker alsof ze merkt dat er iets gaande is. Ze vraagt MM: "Waarom is deze nacht anders dan de andere nachten?", een directe verwijzing naar het aanstaande Pascha. MM antwoordt haar (zoals dat hoort): "Omdat we in deze nacht bevrijd worden van onze slavernij".
De beginscenes geven daarmee de enige context die we van Gibson krijgen. Ze vormen een soort prelude, een inleiding op dat wat komen gaat. Naast het feit dat het om Jezus' verzoenend lijden en sterven gaat maken de scenes in Getsemane nog twee andere essentiële zaken duidelijk. Allereerst zien we dat Jezus zich, na Zijn gebedstrijd, conformeert aan de wil van Zijn Vader. Hij staat op om Zijn belagers tegemoet te treden. Daarmee weten we dat alles wat er gaat volgen de wil van de Vader is. Het is de drinkbeker die de Vader Hem te drinken gaf. Hoewel diverse mensen een rol spelen in het vervolg is en blijft het Gods wil en Jezus' keuze om deze weg te gaan. Later in de film wordt dit ook bevestigd. Jezus zegt letterlijk dat Hij macht heeft Zijn eigen leven af te leggen en weer op te nemen. Hij legt het af voor de Zijnen. Aan het begin van de geseling zien we dat Hij zich tot Zijn Vader richt. Hij geeft aan dat Hij er "klaar voor is". En tijdens Zijn weg door Jeruzalem zegt Hij tegen zijn moeder: "Zie, ik maak alle dingen nieuw". Het tweede punt dat van belang is is de genezing van Malchus. Jezus' woorden blijken geen loze praatjes te zijn als puntje bij paaltje komt. Op het moment dat Hij met geweld gevangen genomen wordt geneest Hij het oor van één van Zijn vijanden. Hij heeft Zijn vijanden daadwerkelijk lief. Hij heeft ze lief tot het einde, zoals zal blijken.
Het begin van de film is m.i. ook van een hoge filmische kwaliteit. De (sfeer)beelden zijn prachtig en de gekozen camerapunten erg doordacht. Ook lopen er in het begin een aantal verhaallijnen parallel. Het is jammer dat deze al zo gauw samenkomen. Gezien het verhaal kan dat ook moeilijk anders, maar deze verschillende verhaallijnen geven de film net wat meer diepte. Vanaf het moment dat Jezus voor Pilatus verschijnt krijgt de film een veel meer lineair karakter, hooguit doorbroken door wat (korte) flashbacks. Gelukkig is Maria er dan noch... Dat Maria prominent in de film aanwezig is kan niemand die de film gezien heeft ontkennen. Je kunt dat wijten aan Gibsons RK achtergrond en er van alles achter zoeken, maar eerlijk gezegd vind ik dat wat vergezocht. De geschilderde Maria past waarschijnlijk prima binnen het RK beeld van Maria, maar nergens worden zaken aan haar toegeschreven die voor niet-RK'en onaanvaardbaar zijn. Wat voor mij veel belangrijker is is het feit dat Gibson in Maria een belangrijke figuur in zijn film heeft die van tijd tot tijd door de camera gevolgd kan worden. Hierdoor zien we niet continu de afgeranselde Jezus in beeld. Vergeleken met de parallele lijnen in het begin is het wat aan de magere kant, maar het zorgt er in ieder geval voor dat de film niet saai wordt.
In de scenes waarin Jezus gegeseld wordt zien we dat Gibson dit ook goed gebruikt. Eerlijk gezegd had ik me deze scenes veel erger voorgesteld. Ik had het idee dat je zo ongeveer elke klap te zien kreeg en dat sommige zelfs in slow-motion herhaald werden. Dat is echter niet het geval. We zien wel het resultaat van de slagen op Jezus' lichaam maar lang niet alle slagen. Gibson richt de camera geregeld op de overpriesters, Maria of op Satan, die genietend tussen de mensen doorloopt. Ook de vrouw van Pilatus zorgt voor een intermezzo door de Maria's een aantal doeken te geven. Doordat we echter wel zien dat Jezus steeds meer gemangeld wordt (op het eind van de geseling zien we zelfs een rib blootliggen) maar vooral ook doordat we het tellen van de soldaten vaak gewoon door horen gaan, krijg je wel het gevoel dat het maar door en door gaat.
Een ander aspect wat bijdraagt aan de schijnbaar eindeloze kwelling is het feit dat een doel lijkt te ontbreken. Zoals gezegd is dit in het begin van de film erg duidelijk en ook bij de verhoren zien we nog dat het gaat om de Koning der Joden al beseffen ze dat zelf niet. Tijdens de geseling is die context echter verdwenen. Tijdens de gang naar Golgotha zien we af en toe nog een glimp van die context maar pas op Golgotha zien we deze weer volledig tot bloei komen. Vooral dit gebrek aan context maakt de geseling en de via dolorosa soms bijna ondragelijk. Misschien dat Gibson dit echter bewust gedaan heeft om enerzijds het lijden ten volle duidelijk te kunnen maken en anderzijds tot een climax op Golgotha te komen. Niet een climax in geweld, maar een climax in betekenis.
Wat me verder stoorde tijdens de gang door Jeruzalem waren de slow-motions. We zien Jezus nooit gewoon vallen maar telkens in slow-motion. Deze slow-motions worden vanaf het begin van de film al gebruikt maar tijdens dit gedeelte vond ik ze echt storend worden. Niet omdat er prinipieel iets mis mee is, maar omdat ze m.i. de zaken nodeloos dramatiseren.
Zoals ik al zei wordt op Golgotha het hoe-en-waarom van Jezus' lijden weer duidelijk. In een aantal flas-backs zien we Jezus en Zijn discipelen het avondmaal vieren. De 'instellingswoorden' (over het brood en de wijn) geven de getoonde gebeurtenissen een ontzettende lading. De scenes aan het kruis zijn nogal hard doordat we steeds het lichaam van Jezus zien, maar niet doordat het lichamelijke lijden hier zo benadrukt wordt. De scenes draaien veel meer om Jezus' kruiswoorden dan om dat lichamelijke lijden. Uiteindelijk zien we Jezus de geest gevem. Er volgt een aardbeving waarbij we de hoofdman van de Romeinen tot inkeer zien komen en het voorhangsel van de tempel (met de hele tempel) in tweeën scheurt. Ook krijgen we een laatste blik op Satan die een wanhoopskreet slaakt uit iets wat het dodenrijk lijkt te zijn. De film eindigt tenslotte met een korte scene waarin we de opgestane Jezus het graf uit zien lopen.
Zoals gezegd heeft de film me geraakt. Niet zozeer door de getoonde wreedheden maar vooral door de manier waarop het evangelie hier verkondigd wordt. Onverbloemd wordt Jezus voorgesteld als de Redder der wereld. Hij redde ons door voor ons te sterven. Eerlijk gezegd had ik niet verwacht dat dit zo duidelijk naar voren zou komen. Ondanks de kritiekpuntje ben ik dan ook erg positief over deze film.
Ik wil nog even kort stilstaan de vraag of de film anti-semitisch is of anti-semitische elementen bevat. Op die vraag kan ik alleen ontkennend antwoorden. Ik geef toe dat de Joodse leiders er niet al te best vanaf komen. Het is duidelijk dat de dood van Jezus van meet af aan hun bedoeling is en dat ze zullen liegen en bedriegen om dat voor elkaar te krijgen. Wat dat betreft blijft de film echter verdacht dicht bij de bijbel De Joodse leiders horen duidelijk bij de bad guys. Ik kan me voorstellen dat dit voor Joden moeilijk te verteren is zeker in zo'n gevoelige kwestie als deze. Ik kan echter ook niet anders dan constateren dat Gibson in deze niets toedoet aan datgene wat je in de bijbel leest. Uiteraard zijn visuele beelden sterker dan geschreven tekst, maar toch... Wanneer je de zaken in hun context bekijkt kun je m.i. moeilijk volhouden dat de film wil aanzetten tot anti-semitisme of dat de film de Joden de schuld geeft van de dood van Jezus. Hiervoor zijn een aantal redenen aan te voeren. Allereerst is het (zoals ik reeds schreef) van meet af aan duidelijk dat Jezus' dood Gods plan is. Jezus legt zelf Zijn leven af; hoe absurd het ook klinkt temidden van al het geweld, Jezus houdt vol dat niemand Zijn leven van Hem neemt. Ten tweede wordt de haat tegen Jezus geconcentreerd in de groep overpriesters en dan met name in Kajafas. Er zijn zelfs schriftgeleerden of priesters die tijdens het verhoor protesteren omdat het hele proces een aanfluiting is. Het volk laat zich ophitsen door de medestanders van de priesters maar lijkt niet en masse Jezus te haten. Tijdens de gang naar Golgotha zien we ook duidelijk mensen wenen om Jezus. Van een collectieve schuld is m.i. dan ook geen sprake. Ten derde komen na de verhoren bij Kajafas de Romeinen in beeld. En dan blijken de Joodse leiders niet de enige bad guys te zijn. Sterker nog, als het om wreedheid aankomt zijn de Romeinen duidelijk een tandje erger. Terwijl de soldaten plezier scheppen in de geseling keren de Joodse leiders zich op een gegeven moment af van het geweld. Een vierde opmerkelijk zaak zien we op de weg naar Golgotha. Daar wordt het woord 'Jood' als enige keer in de film gebruikt als en duidelijk scheldwoord. De soldaat die het uitspreekt heeft het echter tegen Simon van Cyrene die zojuist in de breds gesprongen is voor Jezus. Hij is (met Veronica) de enige die naastenliefde toont. Eén van de meest doorslaggevende punten zien we echter op Golgotha. Op het moment dat de Romeinse soldaten Jezus aan het kruis spijkeren vraagt Hij aan Zijn Vader om vergeving voor hun zonden omdat ze onwetend zijn. Opdat moment dacht ik: "dat is niet slim Gibson, zo lijkt het net alsof het alleen om de Romeinen gaat". Even later stapt echter Kajafas naar voren en begint Jezus te bespotten met de woorden die Mattheus aan het volk toeschrijft over het afbreken van de tempel en het van het kruis afkomen. Op dat moment bidt Jezus voor de tweede maal: "Vader vergeef het hen want ze zijn onwetend". Zowel de Romeinen als de Joden dragen hun steentje bij aan het lijden van Christus maar Gibson laat Jezus voor beide afzonderlijk om vergeveing bidden. Dat gegegeven gecomineert met een flash-back waarin Jezus opdracht geeft je vijanden lief te hebben laten geen ruimte voor onduidelijkheid.
Uiteraard kunnen mensen in de manier waarop de Joodse leiders neergezet worden een bevestiging vinden van hun anti-semitische gevoelens. Als dat echter hetgene is wat je uit deze film haalt heb je van de boodschap van de film echt geen snars begrepen...
Klaas
PS Mochten er nog vragen zijn stel ze dan gerust
