maaarten schreef:(..) Met 'voorzichting en zorgvuldigheid' ben je nog niet bij 'veel nadenken over de diepste gronden van het menselijk bestaan' (...).
maaarten, maar weer de kernzin gepakt die jouw kritiek op mij samenvat.
Bedankt voor het heldere betoog. In geef je in zekere zin gelijk. Ik ben een kind van mijn (postmoderne) tijd. Ik kan niet anders dan met de ogen van nu naar heden en verleden zien. Met de ogen van nu betekent dat ik een langere ontwikkeling heb kunnen overzien dan de generaties in de eerste eeuwen na Christus. Ik heb het vervolg van het christendom gezien, de Middeleeuwen, de pracht en macht van het Heilige Roomse Rijk, maar ook de reactie daarop aan het einde van de Middeleeuwen. De opkomst van de kathedraal-scholen (waaruit onze latere universiteiten zijn ontstaan), de Reformatie die net als de Renaissance terug wilde naar de klassieke bronnen, daarmee een beweging terug in de tijd leken te zijn, maar in werkelijkheid natuurlijk een verdergaande ontwikkeling vormden. Beide stromingen hebben het 'subject' uitgevonden, in de kunst en de theologie. Het perspectief werd uitgevonden, het grote verdwijnpunt dat direct samenhangt met mijn persoonlijke blik op de werkelijkheid. Daarnaast waren er de radicale filosofische vernieuwers, zoals Descartes, modern ook vanwege het centraal stellen van eigen twijfel (
dubio) en eigen denken (
cogito).
Altijd is er een tegenstem geweest tegen deze ontwikkeling. Calvinisten en Lutheranen vormden zo'n tegenstem tegen deze verregaande moderniteit. Maar die tegenstemmen hadden zelf ook altijd een modern aspect, omdat hun wortel ook stamt uit het afscheid nemen van de oude hiërarchieën, machten en denkbeelden van de Middeleeuwen.
Daarna alle ontwikkelingen van revolutie, industrialisatie, nationalisme, Europese oorlogen, holocaust, massacultuur, vervreemding, secularisatie. We hebben het allemaal meegemaakt.
Hoe zou ik, met de intense maar onvermijdelijke worsteling die vele, vele denkers hebben doorgemaakt, theologen en filosofen, daar niet door beïnvloed kunnen zijn?
Natuurlijk kijk ik met de blik van nu naar die hele christelijke geschiedenis, ook naar de concilies. Natuurlijk is in mijn spreken te herkennen dat ik een 21e eeuwse mens ben.
Vlak niet uit hoezeer de wetenschappelijke ontdekkingen ook échte ontdekkingen geweest zijn, die een reikwijdte hebben die verder gaat dan alleen het hier en nu. Nu we ontdekt hebben dat de aarde om de zon draait, betekent dat ook dat de aarde in klassieke tijden (ook al dachten ze daar anders over) ook al om de zon draaide. Zo sterk zijn die wetenschappelijke ontdekkingen. En dat geldt voor zeer veel dingen. Ons wereldbeeld botst op die van de klassieke tijd en van de Vroege Kerk. Dat is geen verwijt aan de mensen van toen, maar het is kritiek op dat oude wereldbeeld. Kritiek, en dat is een wetenschappelijk woord, verwoordt vaak de ontoereikendheid van een verklaring of inzicht. Alleen laait het vuurtje van misverstand vaak op bij het gebruiken van het woord "kritiek".
We kunnen echter een bepaald categorisch denken uit die tijd nog wel beschrijven en begrijpen, maar nu niet meer herhalen of toepassen.
Dat geldt ook voor de methode waarop de geloofsbelijdenissen tot stand zijn gekomen. Ik ben het met je eens dat de wijze van denken geheel anders was. Je zegt terecht dat in dat denken de subjectieve kijk geen invloed had op het object van bestudering of debat. Maar je neemt te snel aan dat mijn uitspraak "'veel nadenken over de diepste gronden van het menselijk bestaan' door mij geprojecteerd wordt op die denkers in die tijd. Zo'n uitspraak zullen ze zelf echt niet gezegd of gezien hebben.
Maar toch zeg ik het wel zo, omdat ik er met terugwerkende kracht een bepaalde godsdienstwetenschappelijke wetmatigheid ik zie. Voor mij is religie allereerst een menselijke reactie op de werkelijkheid. Een zoektocht vanuit een gemis. En zo gek is die quote van mij ook weer niet als je er nog eens de veel ouder Psalmen op naslaat, waarin een persoonlijke worsteling met God plaatsvindt. Dat krijgt echt existentiële trekjes. Anders lees je Kierkegaard eens over Abraham. Daar komt modern denken ook samen voor met radicaal christelijk geloof (zonder het OT over te slaan).
Mijn inzicht is dus een hedendaags inzicht, zeker. Religie, een menselijke reactie op de werkelijkheid. Hoe die reactie er uit ziet, hoe die tot stand komt, wat die inhoud, wat de rituelen en denkwijzen zijn van die reactie, dat is heel divers. Maar in de kern van de zaak is het een zoektocht vanuit een gemis.
Het onderzoek naar die zoektocht is nu ook een moderne wetenschap geworden. De waarschijnlijke uitkomsten van die godsdienstwetenschap hebben daarom ook geldigheid voor religie van vroeger. Net zoals de astronomische ontdekkingen van nu geldigheid hebben voor de astronomische werkelijkheid in de tijd van Mesopotamië of Egypte (zonder dat die kennis er toen was). Al haast ik mij te zeggen, dat uitspraken uit de "geesteswetenschap" veel minder hard en exact zijn dan uitspraken van wiskundige aard.
Belangrijk: goede wetenschap (methodisch, compleet en integer) heeft geldigheid over de grenzen van het heden, namelijk ook in verleden en toekomst.
Ik ben best bereid om aan te nemen dat de postmoderne kijk op de werkelijkheid ook weer teloor zal gaan. Zo'n groot voorstander ben ik er nu ook weer niet van. Ik zie de leemtes en gevaren. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik in die cultuur leef en beweeg, evenals jij.
Ik geloof je ook niet wanneer je meent dat jij jezelf daar helemaal aan kan onttrekken. Veel kennisnemen van het denken uit vroeger tijden helpt je nog niet af van het leven en denken hier en nu.
Maar ondanks het kind zijn van mijn tijd, kan ik toch het geloof belijden dat in de woorden van die concilies is vastgelegd. Deels omdat ik er de goede boodschap van het Evangelie in herken. Het Evangelie van Gods liefde. Maar ook omdat ik proef dat het geen dichtgetimmerd verhaal is dat te krap is om universeel te zijn. Nee, het heeft een enorme ruimte. Dat blijkt ook uit de betekenis die het heeft in een wereldwijd christendom. Het is zich bewust van het
mysterie dat het belijdt. En in die wolk-van-niet-weten voel ik mij thuis. Zoals je weet heeft bijna elke religie een mystieke vleugel, die in dergelijke bewoordingen over God en de geestelijke zaken schrijft. En dat is niet iets van de laatste 100 jaar! Daar reken ik mij zelf ook toe.
En bedankt voor de goede gedachtewisseling.
gravo