De tweebronnenhypothese

[Cicero]

Vaak zijn er op Refoweb topics waar op een of andere manier de verschillen en overeenkomsten tussen de evangeliën ter sprake komen. Ik merk dat enerzijds velen verschillen harmoniseren, anderzijds 'ongelovigen' daarmee 'aantonen' dat de Bijbel ongelijk heeft. Volgens mij is er een wetenschappelijk verantwoorde tussenweg, nl. de tweebronnenhypothese.
Al ca. 100 jaar houdt de tweebronnenhypothese stand. Dit is een wetenschappelijke theorie die de overeenkomsten en verschillen tussen de synoptische evangeliën (Mt, Mk, Lk) probeert de verklaren.
In grote lijnen komt deze theorie er op neer, dat de synoptische evangeliën literair afhankelijk zijn van elkaar, d.w.z. ze hebben elkaar gekend. Deze afhankelijkheid wordt als volgt gezien:

De twee bronnen:
- ca. 50 n.C.: Q = de bron met uitspraken van Jezus die Mt en Lk hebben gebruikt;
- ca. 70 n.C.: Mk, die mogelijk al bestaande verzamelingen (daden van Jezus) gebruikte

Mt en Lk zijn van deze twee bronnen afhankelijk. Daarnaast hebben ze ook eigen materiaal, dat mogelijk op andere bronnen teruggaat.

Is deze theorie bekend en zo ja, wat vind je ervan?

[Machiavelli]

Ik kende de theorie ja, en opzich klinkt hij mij ook redelijk plausibel in de oren, al weet ik er te weinig van om een echt onderbouwd oordeel te geven.

[hamlap]

Dat de synoptische Evangelien onderling verwant zijn, is overduidelijk. Maar het bestaan van bron Q is nog nooit bewezen. Q is niet meer dan een hypothese.

Een paar problemen: met deze twee bronnen hypothese verklaar je niet de overeenkomsten tussen Mattheus en Lukas die niet bij Markus voor komen.
Verder is de datering van Mattheus en Lukas volgens deze theorie na 70. En daar ben ik het ook niet mee eens.

[Machiavelli]

Verder is de datering van Mattheus en Lukas volgens deze theorie na 70. En daar ben ik het ook niet mee eens.

Waarom ben je het daar niet mee eens?

[Cicero]

@ Hamlap:

Q is een hypothese, maar wel een goed onderbouwde hypothese.

Bedoel je de overeenkomsten bij Mt en Lk in gedeelten die ze volgens theorie aan Mk ontleend hebben, maar waarin ze allebei op dezelfde wijze verschillen van Mk? Dat is een klein probleempje inderdaad, maar dat kan worden opgelost door van een proto-Markus uit te gaan.

Inderdaad wordt er van uitgegaan van een datering na 70 van Mt en Lk, wat mij plausibel lijkt, maar op zich is dat niet héél bedreigend voor de theorie, omdat de dateringen natuurlijk relatief zijn.

[Boekenlezer]

Wat ik vind van zo'n hypothese vind?
Ik vind het zo'n hoog speculatiegehalte hebben, en daarom heb ik er weinig vertrouwen in. Achteraf, talloze eeuwen nadat het uiteindelijke geschrift tot stand gekomen is, gaat men zitten fantaseren wat er wellicht achter de geschreven tekst zou zitten. Hoe nuchter ben je dan bezig? vraag ik mij af.

Ik dacht ook, dat men zich in de huidige bijbelwetenschap zich niet meer zozeer bezig hield met dit soort vragen, en zich meer richtte op diachronische vragen. (Dillard, Longman III, Inleiding op het Oude Testament.) D.w.z.: men neemt de tekst zoals die vandaag voor ons ligt, zonder zich bezig te houden met gespeculeer over wat er achter die tekst zou zitten (bronnen en zo).

[Riska]

De bronnentheorie is er al heel lang. En voor mij is die heel geloofwaardig. Zo zijn er in de vorige eeuw (wat klinkt dat ver verleden... ) geschriften gevonden oa. in Qumran en Nag Hammadi. Waarom zouden er niet meerdere geschriften zijn geweest in de tijd van het ontstaan van de Evangeliën?

[Cicero]

Wat ik vind van zo'n hypothese vind?
Ik vind het zo'n hoog speculatiegehalte hebben, en daarom heb ik er weinig vertrouwen in. Achteraf, talloze eeuwen nadat het uiteindelijke geschrift tot stand gekomen is, gaat men zitten fantaseren wat er wellicht achter de geschreven tekst zou zitten. Hoe nuchter ben je dan bezig? vraag ik mij af.

Heel nuchter, want kritische wetenschap bedrijven is gewoon iets van onze tijd. Het gaat er niet om wanneer een ontdekking gedaan wordt, maar of de argumenten kloppen.
Over het speculatiegehalte: mijns inziens neemt dat gehalte af naarmate een theorie langer standhoudt. En als je deze teksten vergelijkt:

Mt 3: 7 (...) ‘Addergebroed, wie heeft jullie wijsgemaakt dat je veilig bent voor het komende oordeel? 8 Breng liever vruchten [lett. vrucht] voort die een nieuw leven waardig zijn, 9 en denk niet dat je bij jezelf kunt zeggen: Wij hebben Abraham als vader. Want ik zeg jullie: God kan uit deze stenen kinderen van Abraham verwekken! 10 De bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vrucht draagt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen.

Lk 3: 7 (...) ‘Addergebroed, wie heeft jullie wijsgemaakt dat je veilig bent voor het komende oordeel? 8 Breng vruchten voort die een nieuw leven waardig zijn, en zeg niet meteen bij jezelf: Wij hebben Abraham als vader. Want ik zeg jullie: God kan uit deze stenen kinderen van Abraham verwekken! 9 Ja, de bijl ligt al aan de wortel van de boom: iedere boom die geen goede vruchten draagt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen.’

In het Grieks is hier 1 verschil in getal (vrucht/vruchten), 1 verschil in woordgebruik (denk niet/zeg niet meteen, in Gr. 1 woord) en 1 toevoeging van een scopepartikel (kai, 'ja' bij Lk).
Als zo'n fenomeen regelmatig voorkomt, dan is dat filologisch gezien genoeg reden om te concluderen tot een gemeenschappelijke in het Grieks geschreven bron, aangenomen dat de auteurs elkaar niet hebben gekend.

Ik dacht ook, dat men zich in de huidige bijbelwetenschap zich niet meer zozeer bezig hield met dit soort vragen, en zich meer richtte op diachronische vragen.

Je bedoelt denk ik synchronische vragen. Het klopt dat het accent wat verschoven is, maar er zijn juist ook meer omvattende benaderingen die zowel diachronie als synchronie opnemen. Dat is voor het OT uitgewerkt door E. Talstra (Oude en nieuwe lezers) en voor het NT door W. Weren (Vensters op Jezus).

[hamlap]

Ja, allemaal leuk en aardig: maar welk doel dient deze theorie?

[Cicero]

Wie inzicht heeft in het ontstaan van de Bijbelse geschriften, is in staat om de Bijbel beter te begrijpen.

[hamlap]

Wie inzicht heeft in het ontstaan van de Bijbelse geschriften, is in staat om de Bijbel beter te begrijpen.

De vreze des Heeren is het beginsel van alle wijsheid.
En dat zeg ik niet om alle wetenschappelijk bijbelonderzoek naast me neer te leggen, maar ik zeg dat om dat je de wetenschappelijke vooronderstellingen en uitkomsten niet klakkeloos moet accepteren.

[Raido]

De vreze des Heeren is het beginsel van alle wijsheid.

Waarom ben ik dan niet goed in wiskunde...

Of is er een verschil tussen wijsheid en wetenschap

[Riska]

De vreze des Heeren is het beginsel van alle wijsheid.

Waarom ben ik dan niet goed in wiskunde...

Of is er een verschil tussen wijsheid en wetenschap

zeker weten. Iemand die nooit iets gestudeerd heeft, kan heel wijs zijn.
Soms zijn kinderen dat zelfs.
En het komt ook voor dat een (zeer) knappe kop geen enkele wijsheid bezit...

[hamlap]

De vreze des Heeren is het beginsel van alle wijsheid.

Of is er een verschil tussen wijsheid en wetenschap

Laat scientia samen gaan met pietas.

[Boekenlezer]

Heel nuchter, want kritische wetenschap bedrijven is gewoon iets van onze tijd. Het gaat er niet om wanneer een ontdekking gedaan wordt, maar of de argumenten kloppen.
Over het speculatiegehalte: mijns inziens neemt dat gehalte af naarmate een theorie langer standhoudt.

Aan de andere kant heeft 'de wetenschap' mensen ook wel eens aan ideeën geholpen die nou bepaald niet geloofwaardig zijn. Zoals bijvoorbeeld dat de wereld op eigen kracht ontstaan zou zijn. En het wordt tot op de dag van vandaag volgehouden, want er bestaan nog steeds aanhangers van dat idee onder de wetenschappers.
Ik hoorde kort geleden nog eens een paar collega's van mij over het ontstaan van de aarde spreken - dat zijn trouwens geen geowetenschappers - en andere aardes, alsof het iets heel gewoons is wat makkelijk kan gebeuren. Volgens mij beseffen ze dan gewoon niet waar ze het over hebben.

Verder ben ik wat wetenschappelijke theorieën betreft nogal bezet met een postmoderne twijfel. Ik heb net zoiets als Thomas, zo van: "Als ik het niet eerst met eigen zintuigen constateren kan, zal ik geenszins geloven." (Analoog aan Johannes 20:25.) De eerste bron van mijn twijfel is wel, twijfel aan de beredeneerbaarheid van onze werkelijkheid. Theoretisch geredeneer houdt naar mijn idee geen/weinig rekening met verrassingen, die ook in onze werkelijkheid zitten.
Zoals sommige wetenschappers bezig zijn, het doet me wel eens denken aan hoe ik vroeger bezig was om het gedrag van de dames te beredeneren. Zodra je erachter komt hoe ze echt zijn, word je beeld aardig op zijn kop gegooid. Dan kom je er achter dat je je maar beter niet teveel bezig kan houden met al dat geredeneer, en dat het stukken verstandiger is om een deur open te houden voor (grote) verrassingen.

Daarmee sluit ik op zich nog niet uit dat de evangelieschrijvers gebruik gemaakt hebben van bronnen. Sterker nog, was het niet juist Lukas die aan het begin van zijn evangelie dat eigenhandig schreef? Alleen, wat die bronnen precies geweest zijn, wie zal het weten? Dan bekruipt mij al snel een gevoel van: het zou wel eens bijzonder weinig nut kunnen hebben om je hersens daarmee af te pijnigen, want dat is iets wat niet onwaarschijnlijk helemaal niet meer te achterhalen valt.