Chaya brengt in:
Jarenlang dachten mensen tamelijk zwart-wit over de Duitsers, maar het lag een stuk genuanceerder.
Klopt Chaya, helemaal mee eens. Ook ik moest bevrijd worden van de haat die men aan mijn volksgenoten heeft aangedaan. Gelukkig maar, want anders zou de vijand nog steeds met zijn ijzeren roede mij slaan. Natuurlijk kan je er boven gaan staan maar dat neemt de pijn niet weg. Die wond die geslagen is blijft voorlopig nog bij de overlevers, de eerste en de tweede generatie van die overlevers.
Ook ik vraag mij af: wat is de reden geweest dat ik die verschrikking mocht overleven? Wat is het doel van de Eeuwige met mijn leven? Ben ik Zijn ambassadeur of ben ik een mens vol wrok naar mijn naaste die zoveel onheil heeft aangericht. Dat proces heeft zeker 60 jaar geduurd voordat ik daar definitief afscheid van heb kunnen nemen. Het was alsof ik opnieuw bevrijd was van het juk van de vijand. Die zou mij niet meer treffen. In hetzelfde jaar was ik in Yad Vashem en zag daar een volksgenoot lopen: pontificaal droeg hij een shawl met het de volgende tekst "overlevende van Treblinka". Toen dacht ik: man ben je echt bevrijd? Waarom draag je dan dit zo nadrukkelijk uit? Is dat nodig om jezelf zo in het zonlicht te stellen?
Een ander geval: Nederland 50 jaar bevrijd. In onze voormalige woonplaats raakte ik met een voorbijganger in gesprek. Hij wees op de losbandige jeugd en hun kledingstijl. Ik vroeg door: bent u dan niet bevrijd en is er dan voor u geen bevrijdingsfeest? Het gezicht van man werd somber toen hij mij vertelde dat hij als 17 jarige jongeman werd opgepakt om dwangarbeid in Duitsland te verrichten. Dat was geen lolletje, want in de nacht vlogen de bommenwerpers over het gebied heen waar hij te werk was gesteld. Toen hij op een zekere dag naar zijn werk toe ging bleek de fabriek totaal gebombardeerd te zijn.
Niemand lette op hem en berooid keerde hij terug naar Nederland. Dat was zijn indruk van de oorlog. Mijn reactie naar hem was: maar beste man, je bent nooit bevrijd, het bombardement heeft daar een open einde aan gemaakt. Je bent gewoon weggelopen zonder "gedag"" te zeggen. Dat open eind staat eigenlijk nog steeds open. Voor mij was het verrassend te horen: je slaat de spijker op zijn kop ik ben door weg te lopen nooit bevrijd en heb altijd moeten leven met een open eind.
De oorlog, juist die met open einden, zijn nooit afgelopen. Pas als er een definitief graf wordt gevonden kunnen de nabestaanden het afsluiten. Mijn raad aan hem was: ga eens terug naar de plaats en kijk om je heen. De ruïnes zal je wellicht niet meer zien. Maar wel ongeveer de plaats waar je hardop kunt zeggen: voor mij sluit ik hier de oorlog af en vier ik mijn echte bevrijding.
Ook in het geestelijke leven moet men wel eens afscheid nemen van zaken. Ook dat werkt bevrijdend voor de mens.
Op dit moment bevind ik mij in Duitsland en het valt mij op dat er op 8 mei geen noemenswaardige bijeenkomsten zijn. Het is de dag van de capitulatie. Er zijn ook onder het Duitse volk slachtoffers te betreuren: zij die tegen hun wil gedwongen werden om dienst te doen. Zij die geëxecuteerd werden door hun verzet tegen het regime.
Dan is er nog een andere categorie gesneuvelden: zij die uit haat en fanatisme hun leven gaven voor hun leider. Hierin sta ik volkomen neutraal. Zij zullen rekenschap moeten afleggen tegenover de Eeuwige omtrent hun gedrag.
Maar ben ik beter dan hen omdat mijn wiegje ergens anders stond? Daarom kan ik maar een ding doen: hun gedrag afkeuren.