Ik zou het wel eens willen hebben over het gebruik van het woord "religie".
Maar al te vaak kom ik, ook op dit forum, een wat smalende, wantrouwende houding tegen tegenover dit begrip.
De gedachte is dan dat religie staat voor alles in de godsdienst wat star is, onbuigzaam en mensen afbrengt van waar het nu echt om gaat.
Tegenover "religie" staat dan "het geloof". Dat is de kern van de zaak. Het gaat om het (persoonlijk) geloof, om de relatie met de Heer, om een zaak van het hart, om liefde, trouw, het wezenlijke. Meer heb je niet nodig.
Al die religie. Met de voorschriften, de regels, de starre vormen, de kerken, de traditie. Het wordt echt gezien als een tegenmacht, als iets zeer kwalijks dat de kern van de zaak aan het oog onttrekt of daar zelfs diametraal tegenin gaat. Weg ermee, is dan al gauw de gedachte.
Twee commentaren heb ik daar op.
1. Het begrip "religie" is allereerst een functioneel begrip. Het is een overkoepelende naam van een godsdienst, waarmee benoemd wordt dat er een zekere eenheid te vinden is binnen het grote geheel van die godsdienst. Wat je ook maar aantreft in zo'n godsdienst, qua vorm of qua inhoud, het hoort toch thuis onder de naam van een bepaalde religie. Met het begrip "religie" kun je bijvoorbeeld de islam effectief van christendom onderscheiden of van boeddhisme of hindoeisme.
2. Het is onontkoombaar om iets van een 'religie"te hebben wil het geloofsgoed de tand des tijds kunnen doorstaan. Zonder de uiterlijke, vaak praktische en ook vaak gestolde gewoontes, rituelen, afspraken, tradities, kan een geloof nu eenmaal niet blijven bestaan of worden overgedragen. In onze individualistische tijd denken we misschien dat ons geloof (mijn geloof) een particuliere zaak is. Dat het alleen maar gaat over God en mij. Maar dan gaan we voorbij aan een groot aantal praktische problemen en aan het feit dat geloof een verschijnsel is van de geslachten.
De praktische problemen zijn eenvoudig aan te wijzen. Als je een groep mensen verzamelt rond een geloofsbelijdenis, heb je al gauw een dak boven je hoofd nodig. Je moet afspreken hoe vaak je bij elkaar komt. Je moet afspreken wat je in die bijeenkomst allemaal doet. Hoe je dat doet. Wie dat doet. Je moet afspreken wat je doet rond belangrijke, steeds weer terugkerende gebeurtenissen: geboorte, huwelijk, dood. Je moet met elkaar ook overleggen waar de grenzen liggen van wat je qua geloof en qua handelen nog toelaatbaar vindt. Je moet misschien eens iets op papier zetten. Je moet gaan besturen. Anders wordt het een zooitje.
Een gemeenschap wil graag groeien. Hoe doe je dat? Wat te doen bij nieuwe leden? Waar zet je je volgende gebouwtje neer? En wat nu als zo'n beetje een heel land zich tot jouw geloofsgoed bekeert? Of een continent? Er moet organisatie komen. Met functionarissen. De verantwoordelijkheden moeten duidelijk worden. Je wilt de beste ideeën niet weggooien of vergeten. Je eert de oprichters, de grote denkers in je kring. Je legt een bibliotheek aan met belangrijke geschriften. Dat worden er al gauw heel veel, als je zo'n 2000 jaar meegaat! Kortom,onvermijdelijk ontwikkel je een organisatie, waarin kenmerkende geloofsuitspraken en handelingen tot een traditie worden. Je wordt onontkoombaar een ... religie!
Dat wat de praktijk betreft.
Geloof is ook een verschijnsel van de geslachten. De God die wij zoeken en aanbidden is de God van ons voorgeslacht. De hele Bijbel staat vol van deze lijn door de geslachten. Terugwijzend, vooruit wijzend. Iedereen wordt aan elkaar verbonden, omdat God een eeuwige God is. Gisteren en heden dezelfde en tot in eeuwigheid. Er is een kerk van alle tijden en alle plaatsen. Daarom hebben woorden van 2000 - 3000 jaar geleden nog zoveel zeggingskracht. Geloof is geen puur persoonlijke zaak. Niet qua vorm en niet qua inhoud. In het breken van het brood wordt Christus herkend door de Emmaüsgangers. Die handeling wordt daarmee iets om te herhalen. "Doe dit tot Mijn gedachtenis...". Daarom blijven vormen zolang bestaan. Ze zijn niet willekeurig gekozen. Nee, ze hebben vaak een zeer oude wortel en worden daarom traditioneel. Zo blijven we verbonden met ons voorgeslacht, maar ook met de eerste en vroegste beginselen van ons geloof. Het gaat terug tot op de apostelen. Onze traditie is een apostolische traditie. In al onze rituelen, gewoontes, afspraken zit ergens nog Christus verborgen. De gemeente is Zijn Lichaam, maar ook het gebroken brood is Zijn lichaam. Wij zijn en blijven via die "traditionele" vormen bestaan. De religie draagt een schat aan symboliek mee in de ritmes, de vormen, de rituelen, de plaatsen en tijden die zij bewaart. Dat kunnen wij als individu, klein en sterfelijk, niet voor elkaar krijgen.
Vaak wordt er te snel gezegd dat iets "slechts religie" is, met een gezicht van: wat moet ik er mee. Maar dan wordt er net zo snel vergeten dat er maar weinig overlevingskans is voor je eigen geloofsbeleving als je die alleen maar baseert op wat je zelf optuigt. Dat is dan voor jezelf wel leuk, maar het heeft te weinig verband met de eeuwenoude gang van je religie door de tijd. Dan is het opgaan, blinken en verzinken, want je hebt de middelen en de steun niet om het aan het volgende geslacht mee te geven. Het houdt vaak ook geen stand, omdat de charismatische bui alweer voorbij is als de charismatische lui zijn vertrokken.
Terwijl de religie toch bewezen heeft dat ze ondanks vervolgingen, oorlogen en rampen van allerlei aard heeft kunnen overleven. O ja, ik kan dikke boeken schrijven over de vele, vele missers die in religie hebben plaatsgevonden. Het is een lange geschiedenis van hoogte- en dieptepunten. Maar die vinden ook plaats in groepen die zich geïsoleerd opstellen, zogenaamd niet aan religie doen, maar slechts een levensduur hebben van 1 of 2 generaties. Laten we onszelf niet overschatten. Wij zijn niet zelf de Koning van de Kerk. En we geloven als het goed is, ook niet alleen voor ons zelf.
Als je bang bent dat het geloof in onze tijd geen stand houdt, dan lijkt het me niet verstandig om voorbij te gaan aan de religie waarin je je bevindt, want die heeft kennelijk hele onverstoorbare, stabiele, onbeweeglijke en hechte ankers waardoor het niet bij de eerste de beste storm omvalt. Zo gek zijn die tradities en traditionele vormen daarom nog niet. Doe er je voordeel mee, zou ik zeggen.
Starheid kun je ook zien als stabiliteit, bedoel ik maar te zeggen.
gravo