Steeds weer flakkert het grote ideaal bij christenen op: laten we de Bijbel lezen zonder de last van enige traditie, zonder de last van gedateerde exegeses en uitleggingen, zonder alle uitspraken die het voorgeslacht heeft gedaan en die vaak zo tegenstrijdig zijn.
Nee, geef ons de Bijbel en geef ons tijd. Studietijd. En dan, als we alles gelezen hebben, alles met elkaar vergeleken hebben, kom dan nog eens terug. Dan zullen we het plan van God, dat zo duidelijk en openlijk in de Bijbel staat, er ook uitgehaald hebben. Zonder alle misleidende ideeën uit het verleden, zonder alle misleidingen van kerkelijke en christelijke tradities die de Bijbel alleen maar in hun eigen belang uitleggen. Nu hebben we ons eens louter en alleen aan de Bijbeltekst zelf gehouden. De onfeilbaarheid van die tekst is de garantie dat het resultaat van onze studie goed is, zeker en betrouwbaar. Alles, alles, alles kunnen we aantonen uit de Bijbel.
Ik begrijp die hunkering naar dit ideaal. Was het niet de Reformatie die hetzelfde beoogde? De kerkelijke Traditie, waar de Rooms Katholieke Kerk haar gezag mede aan ontleende (naast de Schrift), werd door deze vernieuwingsbeweging toch ook verworpen? De Traditie van de Kerk was niet langer gezaghebbend, alleen de Schrift was dat, sola scriptura!
Was dat niet de grote verdienste van de Reformatie, deze herbronning? Weg met al die aanslibsels uit de donkere Middeleeuwen! Laat er een helderheid komen in de leer en de Bijbeluitleg! Bovenal, laten mensen zelf de Bijbel eens lezen. Eens zien of ze al die door de Traditie gevormde elementen nog wel vol kunnen houden. Waar vinden we die in de Bijbel? De Bijbel, die moet het uitgangspunt zijn!
Toch wil ik uitleggen dat dit ideaal, in z'n pure eenvoud en overzichtelijkheid verleidelijk en nastrevenswaardig (ik ben niet voor niets een protestants christen), toch onmogelijk is. Onvermijdelijk zal de consequente toepassing van dit ideaal leiden tot teleurstelling. Enerzijds omdat die ene ideale Bijbeluitleg altijd maar door een handjevol christenen gedeeld zal worden. Er is namelijk altijd wel een detail of een hoofdzaak in de Bijbeluitleg waarin mensen van mening zullen verschillen. Anderzijds zal het tot een teleurstelling worden, omdat dit ideaal altijd leidt tot een zeer uitgesproken Bijbeluitleg van één bepaald persoon. Het is altijd iets wat X zegt. Of Y. Of Z.
Immers, de studie van de Bijbel wordt geheel los van andere christenen of christelijke tradities uit heden of verleden verricht. Dat betekent dat de uitkomst van die studie nooit helemaal hetzelfde kan zij als al die genegeerde studies en tradities. De controverse zit al ingebakken in de houding tegenover bestaande exegeses. Die houding is er feitelijk een van: "Niets mee te maken, ik bestudeer de Bijbel zelf". Een recept voor clashes. De kring mensen die dezelfde Bijbeluitleg hanteert is per definitie klein, als je dit ideaal nastreeft. Ik snap het wel, een echte vernieuwing moet soms afrekenen met wat oud en versleten is, maar the proof of the pudding is in the eating. Ontstaat er nu echt een grote en indrukwekkende vernieuwing of geestelijke opwekking in de kerk of blijft het bij een klein clubje mensen dat zich verongelijkt in eigen kring terugtrekt?
Eerlijk gezegd zien we dat ook bikkelhard in het vervolg van het protestantisme. Daar werd dit ideaal ook nagestreefd. Waar Luther nog veel meer traditionele elementen van de moederkerk behield, waardoor er in de Lutherse Kerken weinig afsplitsingen geweest zijn, daar is in de strengere calvinistische stroom, die zich het sterkst ontworstelde aan de Rooms Katholieke opvatting van Schrift en Traditie, een ware uitspatting aan scheuren, twisten, kerken, groepen en richtingen ontstaan.
Gezamenlijk kenmerk daarvan was dat iedereen op zijn beurt de Bijbel ernstig bestudeerde en met een sterke eigen conclusie, een eigen theologie en een eigen Bijbeluitleg kwam. Ononderhandelbaar ten opzichte van de buurman, die ook zo solitair aan het Bijbellezen was geslagen. Traditie, eerdere of andere studies van de Bijbel, eeuwenlang gegroeide rituelen, handelingen, wijsheid, symbolen en vormen van Bijbeluitleg werden massaal terzijde geschoven.
Men kon het zelf wel, maar het resultaat was dat men elkaar niet meer kon vinden. De Bijbeluitleg werd verabsoluteerd, de kerken gesplitst en....er werd één Traditie (die van de moederkerk) verworpen, maar er werden vervolgens honderden tradities opgericht. Die hebben we tot op de dag van vandaag. Allemaal Bijbels. Allemaal zuiver. Allemaal Schrift met Schrift vergeleken. Maar ook allemaal anders. En nauwelijks tot elkaar te brengen. Niet alleen in de kerken overigens, je ziet het misschien nog sterker ook in evangelicale en pentecostale kringen.
Dat is het lot van dit ideaal. Het begint als een uniek, nieuw en zuiver inzicht. Maar eens wordt het weer één van de vele Bijbeluitleggingen en is het contact met medechristenen verloren gegaan. Met christenen die een andere uitleg hanteren, een oude, een stokoude, een nieuwe of een splinternieuwe misschien. De eenheid is kapot.
Men moet zich in duizend bochten wringen om te verklaren waarom er maar zo weinig christenen zijn die de Bijbel zuiver lezen. Niemand lees het goed. Hoe kan dat? Het staat er toch? Groot onbegrip voor andere christenen die in een andere traditie staan.
De sleutel om het te begrijpen is de bewustwording dat men zelf, met de eigen intensieve Bijbelstudie, inmiddels ook een traditie gevormd heeft en dus net zo vatbaar is voor het terugvallen in bekende verworvenheden als alle tradities die men zo verafschuwt.
Het ideaal is niet slecht. Luther was daar fel in. Weg met die Roomse poeha. Hij had daar zeker een punt. Maar je moet ook verstandig zijn. Wie zijn wij, christenen van de 16e of 21e eeuw dat we die grote christelijke traditie, die zich vertakt heeft over enorm veel culturen, volken en talen, af kunnen troeven met een eigen afgezonderde Bijbellezing? Het is wijs om te zien dat er een eeuwenlange christelijke traditie is, waarin steeds dezelfde vragen en problemen weer terugkomen. Over alle grote thema's is al eindeloos veel nagedacht. Over de verhouding tussen OT en NT. Over de verhouding tussen Israël en de Gemeente, over God en mens, over het kwaad, over satan, over kruis en opstanding, over wedergeboorte, over het begin en einde van alle dingen, over schepping en voltooiing. Kunnen wij met een vlugschrift dat het Plan van God voor eens en voor al uit de doeken doet tippen aan die grote Traditie?
Ik denk het niet. Daarvoor is er in het verleden te veel gelezen, te veel gestudeerd, te veel gebeden, te veel gemediteerd, gezongen en ervaren. We zouden ons beter achter in die lange rij van getuigen aan kunnen sluiten. Wetend dat ook wij beperkt zijn en dat ook wij het pas na dezen zullen verstaan.
Natuurlijk hebben wij onze eigen Bijbeluitleg. Natuurlijk zijn onze inzichten en ontdekkingen van belang. En natuurlijk mogen wij ons ook in een gemeente samen vergaderen om de lezen, te bidden en te zingen (en een Bijbeluitleg met elkaar te delen). Maar we zijn toch onderdeel van een kerk van alle tijden en plaatsen, die net zo divers is als er gemeenschappen zijn geweest die hetzelfde hebben gedaan. Wij hebben iets met hen gemeen, al zou je het niet zeggen op grond van hun eigen Bijbeluitleg, die soms erg verschilt van de onze.
De Bijbel, voor velerlei uitleg vatbaar, maar toch in staat om ons samen te binden onder die ene Naam die onder de hemel gegeven is, waardoor wij zalig worden.
Ten diepste ligt ons ideaal niet vast in Iets, maar in Iemand.
gravo
