Lange tijd heb ik me op het standpunt gesteld dat ook de Islam en de moslim een plek moest kunnen krijgen binnen onze westerse samenlevingen. Niet alleen omdat wij mensen met deze religie zelf naar onze landen gehaald hebben, maar ook gewoon omdat tolerantie en verdraagzaamheid hoort bij een democratische rechtsorde die er met name is om de minderheden te beschermen. Bovendien is godsdienstvrijheid een groot goed dat in Europa zelfs bevochten moest worden toen de verdeeldheid in het christendom leidde tot lange en bloederige godsdienstoorlogen. Plek dus voor de moslim, plek ook voor de moskee.
Toch denk ik daar anno 2013 iets anders over.
Dat heeft te maken met de opkomst van de fundamentalistische islam die een geheel ander, veel onverdraagzamer en gewelddadiger karakter heeft dan de grote en indrukwekkende islamitische culturen van weleer. Want aan die culturen ontlenen we zeer veel in het westen. Met name in de overgang naar de late Middeleeuwen, vanaf de 13e, 14e eeuw, hebben wij de toegang tot de Antieke wereld, met de bijbehorende Griekse geschriften, onder andere te danken aan de Islam, die ze voor ons bewaard heeft. De wetenschap heeft ook aanzetten gekregen uit deze culturen.
Maar nu is dat anders. Als reactie op de dominante westerse ontwikkeling (op technologisch en levensbeschouwelijk vlak) is er in de islamitisch wereld een hang gekomen naar de zuivere, pure en oorspronkelijke Islam. Dit heeft geleid tot zeer stringente ideeën, met name die van de Saoedische salafisten. Zij zijn de predikers geworden van een fundamentalistische islam die elke cultuuruiting die niet rechtstreeks op Mohammed en de eerste eeuwen terug te voeren is, verbiedt. Daarbij hoort een zeer strikte opvatting over de Koran, de wetgeving (sharia) die praktisch geen ruimte biedt aan andersdenkenden, aan democratie, aan minderheden of andersdenkenden. Alle andere geloven dan deze strikte Islam zijn verdacht en moeten bestreden worden. Het zijn vooral deze salafisten die zich kwaad maken op de aanhang die de dominante westerse levensstijl krijgt op de eigen Arabisch bevolking. Zo kunnen zij zich in hun jihad dus ook richten op andere moslims, omdat zij niet puur genoeg zijn in hun ogen. Het kwalijkste is dat dit alles desnoods met geweld wordt uitgevoerd. Het kan leiden tot gewelddadige aanslagen en terrorisme. We zien dan ook dat de simpele en 'doeltreffende' oplossingen van deze groepen het ook goed doen in probleemgebieden, waar oorlog, armoede en dictatuur het leven van moslims tot een hel gemaakt hebben. Zij presenteren zich als de ware moslims, doen inderdaad veel op het gebied van zorg, onderwijs en eerste hulp, houden zich strikt aan de sharia en worden dus een aantrekkelijke partij voor moslims die niets meer te verliezen hebben. Denk aan Syrië.
In Europa probeert men deze vorm van Islam ook steeds meer te promoten. Hetgeen leidt tot een heftig debat hierover. Mogen wij deze minderheden de ruimte geven, wetend dat hun agenda uiteindelijk betekent dat de fundamenten van onze rechtsstaat worden aangetast?
Zelf vind ik nu dat er inderdaad reden tot zorg is. Er zijn namelijk een aantal redenen waarom een orthodoxe Islam in Europa voet aan de grond zou kunnen krijgen. Die zijn eenvoudig op te sommen:
1. Europa is zijn eigen religie kwijt. Het christendom heeft hooguit nog een culturele plek, als bron van waaruit heel onze cultuur, van rechtsspraak, wereldvisie, kunst en inrichting van de samenleving is opgebouwd. De echte religieuze wortel is er echter voor het merendeel van de Europeanen al uit. Men lacht om het geloof, de Paus, de Kerk (en haar sprookjes) en heeft aan de wetenschap, de welvaart en het eigen gelijk genoeg.
2. De vergrijzing waar we nu middenin terecht zijn gekomen heeft nog een volgende uitkomst: op een dag zijn al die ouderen er niet meer en is de Europese bevolking dus uitgedund. De werkende bevolking zal dan waarschijnlijk uitgebreid moeten worden en dat zou best weer kunnen gebeuren vanuit de grote jonge bevolkingen van Noord-Afrika of andere moslimlanden.
3. Het geboortecijfer van moslims is nog altijd hoger dan die van westerse gezinnen. Nu al zijn er enorme grote aantallen moslims is Duitsland en Frankrijk die betrekkelijk geïsoleerd leven en in armoedige wijken. Te verwachten is dat het geboortecijfer daar niet slinkt en belangrijker nog, dat de aantrekkelijkheid van een fundamentalistische vorm van Islam verder wordt vergroot door die situatie. Vaak speelt verborgen heimwee naar het 'thuisland' en de wens om onderdeel te zijn van een grote wereldwijde gemeenschap waaraan wel eer en macht kan worden ontleend (Het Huis van de Islam, wereldwijd) ook een belangrijke rol.
4. Het is crisis. En dat gaat niet alleen om geld. Alle crises (euro, banken, milieu) hebben een gemeenschappelijk karakter: ze zijn alle een uitvloeisel van een grote morele crisis in de westerse wereld. Met onze hoogmoed, onze geldzucht, ons egoïsme, onze vernielzucht, onze wetenschappelijke dominantie die vaak gepaard gaat met weinig zorgvuldigheid hebben we onszelf te gronde gericht. Een heel continent kan weer wegzinken in armoede en conflicten. Amerika gaat zich richten op Azië en kan daar waarschijnlijk weer jaren mee vooruit, maar Europa? Wie biedt een geloofwaardige oplossing ? Politici laten het afweten. De economie loopt terug. Armoede en werkeloosheid zijn het gevolg. Zouden de moskeeën misschien de enige en laatste instantie kunnen zijn om met name islamitische mensen opvang te geven en aan zich te binden? De kerken maken geen kans meer. Die hebben binnenkort geen mensen meer en geen krediet bij de geseculariseerde bevolkingen. Binnenkort islamitische voedselbanken, ook voor de arme Hollander?
5. Onze ligging. Steeds sterker worden wij gezogen in vraagstukken aan onze grenzen, waarbij op enigerlei wijze met de Islam moet worden omgegaan: Turkije, Noord-Afrikaanse landen, Israël, Syrië en via Internet en de open grenzen: aanslagen, angst en bittere haat die onze samenlevingen binnenkomen en beïnvloeden.
6. De culturele tweedeling in de Europese steden. Steden groeien nog steeds, maar die groei gaat gepaard met een steeds sterker scheiding op cultureel vlak. Aparte wijken, aparte winkels, aparte scholen. hele subculturen richten zich niet op de kern van het westerse land, waarin ze wonen, maar leven met hun hart en hoofd in feite in hun land van oorsprong. Schotels vertellen dat verhaal. En dat zijn bepaald niet alleen de ouderen die met heimwee aan hun dorp terugdenken. Nee, de eerste generatie is al bijna buiten beeld. Het zijn vooral de jongeren die elkaar opzoeken in een nieuwe, krachtige identiteit, gericht tegen de kwade westerse samenleving en dus bijna automatisch vatbaar voor salafistische snel-oplossingen, vol dynamiek van de korte klap, inclusief geweld dus. Iedereen is ongelovig om hen heen, dus dan is alles geoorloofd. Leven alsof de sharia al geldend is en zich verder nergens aan gelegen laten liggen.
Mijn bedoeling is niet schelden en tieren op moslims. Ook zal ik altijd blijven pleiten voor tolerantie, voor de rechtsstaat, voor minderheden, godsdienstvrijheid en verdraagzaamheid. Altijd moeten wij de enkele mens, ook de moslim, vrijwaren van geweld en wraak.
Maar er is wel een schrikbeeld mogelijk, waarbij dit soort waarden mensen in staat stellen om juist die waarden te vernietigen. Ik ben geen pacifist. Wanneer zulke waarden systematisch worden vernietigd, omdat er langzamerhand een totalitaire visie leidend wordt, dan moeten er harde maatregelen volgen, desnoods van een minderheid die zich tegen dit gevaar keert. Dat heeft de opkomst van het nationaal-socialistische gedachtegoed ons ook geleerd. Daarom zou ik mijn bezorgdheid over de opkomst van de 'broeders', zoals ze zichzelf vaak noemen, hier graag met andere christenen delen.
Als een dergelijke Islam zich in de toekomst inderdaad groot kan maken, dan staat de weg ook open dat met behulp van de democratische methode, de democratie zelf wordt afgeschaft. En dat geldt ook voor godsdienstvrijheid, rechtstaat, mensenrechten en andere fundamentele waarden van onze westerse maatschappij.
Het liefst geen pamflet-achtige reacties, ook liever geen hoofdletter-geschreeuw. Mij lijkt een grondige analyse op dit punt veel belangrijker. Is er nog een rol voor kerk en christendom? Ook zo'n vraag.
gravo
