Moderne psalmen vinden hun weg, vooral naar jongeren
door onze redacteur Gerard ter Horst
UTRECHT - Het projectteam van Psalmen voor Nu presenteert vanavond een eerste cd met zestien psalmen op een eigentijdse berijming en melodie. Hoe vinden deze psalmen hun weg in - muziekminnend - christelijk Nederland?
Soms is een locatie veelzeggend. Wat te denken van poptempel Tivoli in Utrecht, waar vanavond een selectie van zestien psalmen van het team van Psalmen voor Nu wordt gepresenteerd. De organisatie hoopt op een volle bak, er kunnen duizend mensen in de popzaal. ,,Het lijkt ons indrukwekkend om met duizend mensen, overal vandaan, een psalm te zingen.'' Naar verluidt zijn nog honderdvijftig kaarten beschikbaar.
Onder de noemer Psalmen voor Nu werkt een team van dichters (berijmers), componisten, musici en hebraïci sinds 2003 aan het transformeren van 150 bijbelse psalmen naar het hier en nu: liederen met begrijpelijke teksten op popmelodieën. Als doelgroep hebben zij vooral jongeren voor ogen, en daarnaast niet-kerkelijken, zodat voor hen psalmen ,,een aansprekende kennismaking met het geloof kunnen zijn''. Dat schrijven ze in het boek Totdat het veilig is, dat de eerste cd begeleidt en achtergronden bij de teksten en melodieën geeft.
Waardevol
Hymnoloog-musicoloog Jan Smelik, eindredacteur van Eredienst, het orgaan van de Vereniging van Gereformeerde Kerkorganisten, denkt ook meteen aan jongeren. Hoewel hij nog niet bekend is met de melodieën, heeft hij wel enkele teksten onder ogen gehad. ,,Het project lijkt me waardevol, om jongeren warm te maken voor de Psalmen.''
Smelik, die zelf enkele kerkliederen schreef, verwijst naar Calvijns opmerking dat de psalmen een 'anatomie van de ziel' zijn. ,,Zij zijn en blijven voor het geloofsleven van de mens, in welke tijd en cultuur dan ook, van onschatbare waarde.'' En daarom hoopt hij dat het project aanslaat.
Ook ds. Tjitte Wever, binnen het Evangelisch Werkverband - actief in de Protestantse Kerk - voorzitter van de werkgroep muziek en liturgie, heeft met de nieuwe psalmen vooral de jeugd op het oog. ,,Ik zie zeker mogelijkheden, en heb daar ook al met onze jeugdouderling over gesproken'', zegt hij over zijn eigen protestantse gemeente in Rutten.
Radio 3FM
Dat de moderne psalmen op korte termijn hun weg naar een jeugdig publiek vinden, lijkt vrij zeker. Neem radio 3FM, die mogelijk zondagavond al een psalm ten gehore brengt. Discjockey Jan-Willem Roodbeen, wekelijks in de ether met het programma X-Noizz (zondagavond van 22.00 tot 1.00 uur), zegt dat er op de cd ,,zeker nummers bijzitten die we gaan draaien''. Volgens hem is het niet vreemd om psalmen te draaien op de nationale popzender. ,,De inhoud is nog steeds relevant, en de titel van dit project is goed: Psalmen voor nú.'' Roodbeen wijst ook op het nummer '40' van de Ierse rockband U2. Die is afgeleid van Psalm 40, zeg maar een andersoortige poppsalm. Het nummer uit 1983 is uitgegroeid tot een klassieker, waar de band op concerten vaak mee afsluit.
Het christelijke Flevo Festival, iedere zomer in het Brabantse Liempde gehouden, zegt Psalmen voor Nu dit jaar nadrukkelijk in het programma op te nemen. ,,De organisatie staat er erg positief tegenover omdat oude psalmteksten zo vernieuwend worden gebracht, dat ze de veelal jonge festivalbezoekers echt blijken te raken'', laat een woordvoerster weten. Ze weet dat omdat op eerdere edities van het festival presentaties van de nieuwe psalmen zijn gehouden. Op de tweede festivaldag - vrijdag 12 augustus - wordt er in de grootste tent, met een capaciteit van tweeduizend mensen, een sessie gehouden met de Psalmen voor Nu-band.
Ook stafwerker Hans Maat van de Hervormd Gereformeerde Jeugdbond (HGJB) staat sympathiek tegenover het psalmenproject. ,,Elke tijd en cultuur moeten hun eigen liederen oogsten, dit is belangrijk voor jongeren.'' De bond is bezig met een aanvulling op het eigen liedboek Op toonhoogte. Daarin worden, zo verklapt Maat, enkele van de vandaag te presenteren psalmen opgenomen. Bovendien komt Psalm 84 (Wat hou ik van uw huis) op de cd te staan die gelijktijdig met de herziene bundel verschijnt. Volgens Maat wil de bond komend jaar nadrukkelijk stilstaan bij de vraag wat lofprijzing, aanbidding en muziek betekenen voor de geloofsbeleving van jongeren. ,,We willen de psalmen beproeven, vanuit een sympathieke waardering voor het project. Al hoor je mij niet zeggen dat ik geloof dat dit in de kerkdienst de psalmen van 1773 (de berijming die in kerken van de HGJB-achterban wordt gezongen, red.) zal vervangen.''
Filter
Het Flevo Festival en met name radio 3FM bereiken ook veel niet-christenen, een tweede doelgroep van Psalmen voor Nu. Presentator Roodbeen houdt er in zijn selectie zeker rekening mee. ,,Ik heb nog niet alle psalmen gehoord, maar ze moeten wel door het filter van radio 3FM heen.'' Zou hij Psalm 9 (God doet recht) in de nieuwe berijming op de radio draaien, waar de zinsnede in voorkomt 'Alle mensen die God zijn vergeten, zinken weg naar het land van de dood'. Roodbeen: ,,Hóe klinkt het, welk gevoel levert het op? Dat is cruciaal, en dan denk ik aan de combinatie van tekst én melodie. Ik wijs zo'n tekst dus niet op voorhand af.''
Het Flevo Festival is van plan twee psalmen die eerder op het festival zijn aangeleerd, te zingen op de afsluitende samenkomst - in Flevo-jargon de Outburst geheten - zondagmorgen. Die trekt gemiddeld 14.000 bezoekers en heeft een zeker missionair karakter.
Maar zijn deze psalmen wel samen te zingen, een doelstelling die het projectteam nadrukkelijk heeft geformuleerd? Voor ds. Wever van het Evangelisch Werkverband een nog niet beantwoorde vraag. ,,Dat gaan we beproeven. Voor mij is de grote vraag hoe deze psalmen landen in de kerken. Ik denk dat ze meer tijd nodig hebben om in te burgeren dan het gemiddelde opwekkingslied, dat laagdrempeliger en qua kunstzinnigheid en compositie minder diepgaand is. Psalmen voor Nu moet je leren waarderen, schat ik in.''
Zelf geeft het werkverband de Evangelische Liedbundel uit. De inhoud ervan is nog niet aan herziening of aanvulling toe, en daarom is de vraag of er op termijn ook moderne psalmen in komen te staan nog niet aan de orde. Wever: ,,Doel van de liedbundel was evangelische liederen toe te voegen aan de liturgie van protestantse kerken, maar ook om iets met de psalmen te doen'', aldus Wever. Daarom is het werk van Psalmen voor Nu volgens hem heel relevant voor zijn achterban.
Proces
Door zijn ervaring met de liedbundel wijst Wever op nog een ander aspect: de liedbundel werd weliswaar goed ontvangen in de achterban, raakte snel bekend, maar daarmee ben je er volgens hem niet. ,,De vraag hoe liederen uitgevoerd moeten worden, vergt veel meer tijd. Dat is echt een proces. Sommige Psalmen voor Nu schijn je bijvoorbeeld niet op het orgel te kunnen begeleiden. Niet dat dat zou moeten, maar hoe organiseer je de begeleiding dan? In veel gemeenten zal het nog een heel leerproces zijn om orgel én andere instrumenten, orgelmuziek en eigentijdse muziek, in te zetten bij de begeleiding.'' Niet zoveel kerken hebben volgens hem ervaring met een groep muzikanten, zangleiding of een voorzanggroep. ,,Bij een aantal Psalmen voor Nu zul je die middelen - vooral zangleiding - waarschijnlijk nodig hebben om ze goed met de gemeente te kunnen zingen.''
Smelik, die desgevraagd de tekst en toonzetting van Psalm 73 (Ik wil alleen bij u zijn) heeft bestudeerd, vraagt zich af of deze psalm geschikt is voor de bestaande gemeentezangpraktijk in protestantse kerken. ,,Ik denk dat je al snel bij andere vormen uitkomt, bijvoorbeeld een solist die de tekst zingt en de gemeente die het refrein meezingt.'' Als hymnoloog heeft hij daar overigens geen moeite mee. ,,Integendeel, hoe meer manieren beschikbaar zijn om de psalmen te zingen, hoe beter. Voorwaarde is dat de muziek en de tekstbewerking recht doet aan de oorspronkelijke psalmteksten.''
Voor hem is een spannende vraag hoe lang de moderne psalmen meegaan. Omdat hij ze nog niet heeft gehoord, kan hij daar inhoudelijk niets over zeggen. Maar algemener: ,,Slechts een paar manieren van psalmzingen hebben tot nu toe de eeuwen getrotseerd: Gregoriaanse bewerkingen, het Geneefse psalter en de Engelse chant-wijze. De muziek van de Psalmen voor Nu zal denk ik echt van uitzonderlijke kwaliteit moeten zijn, wil zij langer meegaan dan de periode van een hype.''
De laatste regels heb ik voor het gemak maar even bold gemaakt.