Per maand 400 jonge kerkverlaters

[Raido]

Raido, ik denk dat je nu erg generaliseert. Natuurlijk zijn er gemeenten en jongeren die veel op het gevoel gericht zijn. Dat dit zoveel jongeren trekt is misschien wel een teken dat daar in de eigen gemeente een tekort aan is?

Het ging over jongeren die naar jeugdkerken gingen en dat is nou eenmaal gevoelsgericht. (ja er zijn andere jeugdkerken die dat minder zijn en bla bla bla... maar wat maakt het een jeugdkerk? juist de manier van eredienst en de ervaring daarvan. En ik schreef al dat dat in reformatorische kerken zo goed als niet aanwezig was.

Sommige jeugdkerken merken nu dat de toeloop minder wordt omdat kerken in de omgeving zélf het jongerenwerk weer een positieve impuls hebben gegeven. Goed teken toch? Dat zegt niet dat het jongerenkerken an sich worden, maar wél dat er meer aandacht aan wordt besteed en dat het evenwicht weer wat meer terug is tussen inhoud én andere vormen of gevoel.

Dat is mogelijk, jongerenwerk is er opzich genoeg ook hier in Rijssen; alleen komt er vanuit de Gergem (pakweg 5000 leden) ongeveer 50 jongeren naar de JV die niet eens doodsaai is, hoe dat komt? Gevoel, beleving en ervaring en natuurlijk de grote meerderheid die maar naar de kerk gaat omdat het moet.

[elbert]

Uit het ND van vandaag:

Jongeren zoeken vooral acceptatie
van onze redactie kerkBARNEVELD - Als een kerk tieners wil bereiken is het vernieuwen van de vorm van de kerkdienst niet het belangrijkste. Het is vooral van belang dat de jongeren zich aangesproken en geaccepteerd voelen.Dat per maand vierhonderd tieners de kerk verlaten, zoals afgelopen week bleek uit een enquête van bijbelschool De Wittenberg, doet de onderzoekers niet bij de pakken neer zitten. Projectleider Sabine van der Heijden schreef naar aanleiding van de enquête het boek Mooie Mensen; investeren in sterk jeugdwerk, waarin zij een aantal jeugdwerkers en kerkelijke deskundigen op dit gebied aan het woord laat. 'Hoe jongeren (weer) bij de kerk betrekken?, is de centrale vraag van dit boek.

Een van degenen die hierop reageren is ds. Hans Eschbach, directeur van het Evangelisch Werkverband. Hij roept kerkleden op te stoppen met het uiten van kritiek op bepaalde vormen. ,,Er is niets mis mee om God te eren met het zingen van Psalmen bij het kerkorgel en het luisteren naar een stevig stuk bijbelexegese. Het vasthouden aan deze bestaande vormen moet veiligheid bieden aan een generatie gelovigen die hiermee is opgegroeid, er vertrouwd mee is geraakt en erdoor wordt gezegend.''

Tegelijk moet de kerk volgens Eschbach ruimte maken voor 'pioniers': ,,Vernieuwers die dromen durven dromen. Die mogelijkheden zien om op geheel nieuwe wijze andere mensen aan te spreken met diezelfde boodschap van het evangelie. In de praktijk zal het hier over jongere generaties gaan. Maar daar hoeft het beslist niet bij te blijven. Zulke pioniers zijn van levensbelang voor de kerk en verdienen alle steun!''

Ook André Maliepaard, coördinator van het Nederlands-gereformeerde jeugdwerk bepleit ruimte voor oude én nieuwe vormen. ,,Ouderen beleven een bepaalde diepte en rijkheid in de Psalmen, ze ervaren heiligheid bij het donderende orgelspel en eerbied in het taalgebruik, bepaalde woorden en verwoordingen. Jongeren missen die beleving op dat vlak. Dat wil niet zeggen dat ze geen diepte, heiligheid of eerbied kennen en ervaren. Maar ze ervaren dit meestal in vormen die door ouderen als oppervlakkig (liedjes met veel herhaling), werelds (een band met gillende gitaren), en oneerbiedig (gewone taal, soms zelfs straattaal) worden ervaren.''

Wat volgens Maliepaard veel belangrijker is in het bij de kerk houden van jongeren, is de vraag of zij zich daar thuis voelen. ,,Ik heb verschillende jongeren gesproken die hebben aangegeven dat de kerk voor hen niet relevant was, omdat ze het idee hebben dat het 'heel ergens in de verte' wel eens over hun leven zou kunnen gaan'', aldus de jeugdwerker. ,,Ze hebben het idee dat de kerk niet relevant voor hen is. Maar nog belangrijker dan een relevant thema, is ervaren dat je er als jongere bij hoort. Dat je als jongere onderdeel bent van de gemeente.''

Ook Nynke Dijkstra-Algra, gemeenteadviseur van de Protestantse Kerk, pleit vooral voor het aangaan van relaties met jongeren. ,,Het gaat niet in de eerste plaats om vernieuwende vormen, maar om relaties. Neem jongeren serieus, zoek ze op, ga met ze in gesprek'', stelt zij voor.

Maar ook: ,,Jongeren kunnen heel goed zelf initiatieven nemen en in allerlei activiteiten verantwoordelijkheden dragen. Doe iets niet vóór hen en zonder hen.''

Daarbij pleit zij ervoor jongeren te laten doen waar zij goed in zijn. ,,Schakel jongeren in bij wat ze kunnen. Gebruik het aanwezige talent. Laat ze maar komen. Ze zijn creatief, ze durven, ze proberen. En natuurlijk worden er fouten gemaakt. Lang niet alles heeft voldoende kwaliteit, maar bij experimenteren en leren hoort dat je elkaar ook een fout of een mislukking toestaat. Een mislukt experiment is ook geslaagd: zo moet het dus niet.''

Prof.dr. Wim Verboom, hoogleraar catechetiek in Leiden, pleit er op zijn beurt voor jeugdwerk te blijven zien als verantwoordelijkheid van de plaatselijke gemeente. ,,Jeugdwerk, zeker missionair jeugdwerk onder jongeren, dreigt nog wel eens min of meer los van de kerkelijke gemeente plaats te vinden. Dat is niet goed. Het behoort tot de identiteit van dit werk, dat het geen activiteit van een losse groep of vereniging is, maar van de kerk. De missie die je als jeugdwerkers hebt, dient gedragen te worden door de gemeenschap van de kerk.''

Uit het onderzoek van De Wittenberg bleek dat evangelische gemeenten jongeren beter vast weten te houden dan 'traditionele kerken' directeur Joop Gankema van stichting Opwekking relativeert dit. ,,Ik zou willen stellen dat er geen sprake is van een opwekking onder jongeren, maar dat er meer een verhuizing plaatsvindt van een grote groep jongeren van de ene denominatie naar de andere op grond van voornamelijk culturele argumenten.'' Hij doelt dan op jongeren die van traditionele kerken 'verhuizen' naar evangelische gemeenten.

Daar is het echter ook niet allemaal koek en ei. ,,De evangelische wereld trekt hen in eerste instantie aan omdat ze daar de cultuur waar zij zelf staan herkennen. Dan begint voor hen een ontdekkingstocht naar wie God is en wie hij voor hen wil zijn. Dat 'jezelf herkennen in een cultuur' geeft korte tijd een goed gevoel, maar wanneer het gaat om antwoorden, gaat al snel de ratio een rol spelen. En dan zakt de evangelische wereld door het ijs'', aldus Gankema.

Hij stelt dat de evangelische beweging fundamentele vragen over ,,gerechtigheid, over goed en kwaad, armoede en rijkdom en solidariteit voor de zwakkeren'' links laat liggen, terwijl jongeren daarin wel geïnteresseerd zijn. Pas als de evangelische beweging leert ook relevant te zijn in de samenleving, zullen jongeren daar niet alleen herkenning vinden, maar ook antwoorden op hun levensvragen, verwacht Gankema.

Zelf ben ik van mening dat het van het hoogste belang is om jongeren serieus te nemen in hun beleving en het ook belangrijk is om hen te betrekken in het kerkewerk. Daarvoor hoeven naar mijn mening niet altijd allerlei toeters en bellen in de kerkdiensten (toch maar hooguit 3 uurtjes in een week van 168 uur) te worden gehaald om de boel op te leuken, maar wel dat zowel jongeren als ouderen zo aangesproken worden, dat ze het idee hebben: "dit gaat over mij en dit is voor mij bedoeld". Een duidelijke boodschap dus: het Evangelie, met al z'n aantrekkelijke en soms ook scherpe kanten. En dit alles vanuit de bijbelse gedachte dat het niet om ons mensen gaat in de kerk, maar om God, die de dwaasheid van de prediking wil gebruiken om mensen (zowel jong als oud) tot Hem te trekken en bij Hem te houden. Wat dat betreft is het altijd zoeken naar het juiste evenwicht in de kerk.

[L'être extraterrestre]

Ik denk dat het zeker goed zou zijn om jongeren meer te betrekken in het kerkwerk. Dingen die georganiseerd worden, worden vaak door ouderen georganiseerd, en jongeren mogen daarin best wel wat meer inspraak krijgen.

Maar, moeten de jongeren ook niet is wat meer naar zichzelf kijken? Want nu willen de jongeren meer een zgn voet aan de grond krijgen, maar helemaal ben ik het daar niet mee eens. Ik ken een kerk, 80 leden, geen JV, niets, te weinig jongeren. Jongeren hebben daar weinig inspraak, maar in zo;n kleine kerk kan er ook niet zo veel. Maar, de jongeren blijven in de kerk, hun 'pleziertjes' zoeken ze wel in een andere kerk.

Maar om nu de kerkdienst te gaan veranderen alleen omwille van jongeren, dat vnd ik lichtelijk overdreven. Een frisse wind kan geen kwaad, maar als je aan de grillen van jongeren toe moet geven, dat veranderd toch iedere keer weer. Wat zou de opzet van zo'n plan zijn dan?

[Raido]

Exact, exact.. het moet ook geen revolutie maar evolutie zijn, en dat kan door bijvoorbeeld gewoon wat vrolijker/frivoler te zijn, jongeren te betrekken in de eredienst een jongerenouderling aan te stellen, 'verantwoorde' alternatieven voor donderdag/vrijdag/zaterdagavond besteding aan te bieden wat niet direct inhoud JV (als in: samen om Gods Woord).

Bijvoorbeeld zoals de Gereformeerde Kerk in Zeist dat heeft (Eastcoast waar onze meetings zijn ) met zulke dingen hou je de jeugd ook meer bij je kerk, zelf ben ik wel een beetje een shopper-in-wording, maar het belangrijkste voor mij is toch de taal in de reformatorische kerken..

En dan zou je kunnen zeggen daar moet je door heen prikken, maar dat lukt mij (en ik denk het gros van de jongeren) niet meer, vooral omdat je je er aan ergerd...

[Optimatus]

Als je zegt dat het op zich goede zaken zijn... wat is dan de andere kant?

De andere kant is, dat het orgel wel eens wordt vervangen door een piano en andere instrumenten en ik een vrije avond heb.

[Jo'tje]

Exact, exact.. het moet ook geen revolutie maar evolutie zijn, en dat kan door bijvoorbeeld gewoon wat vrolijker/frivoler te zijn, jongeren te betrekken in de eredienst een jongerenouderling aan te stellen, 'verantwoorde' alternatieven voor donderdag/vrijdag/zaterdagavond besteding aan te bieden wat niet direct inhoud JV (als in: samen om Gods Woord).

Dat soort initiatieven zijn ontzettend belangrijk denk ik. Sinds wij een jeugdouderling hebben in de gemeente heb ik wel het idee dat de kerkeraad meer inzicht heeft in wat er leeft onder de jeugd. D.m.v. die jeugdouderling is er dus ook de communicatie over en weer, waardoor er bij de jeugd ook weer meer begrip ontstaat richting de kerkeraad toe. En dat is zo belangrijk!
Sinds kort hebben we ook een jeugddiaken die de wat meer diakonale zaken over gaat nemen, omdat de jeugdouderling het gewoon ontzettend druk heeft, wat natuurlijk een goed teken is
Ook jongerenconsulenten doen veel werk. Iedereen onder de 25 heeft eens per jaar een gesprek met zo iemand, waarin flink wat van je eigen beleving naar boven wordt gehaald en dús ook de dingen waar je tegenaan loopt in de gemeente. Communicatie...

Misschien een net iets ander punt: uitwonende studenten.
Op wat voor manier wordt daar in jullie gemeente aandacht aan besteed?
Bij ons merken we namelijk dat daar soms een gat valt. Doordat studenten in het weekend regelmatig op hun kamer blijven is de 'eigen gemeente' soms jouw gemeente niet meer. Of komt dat totaal niet bekend voor?
Er wordt nu een soort proefje gestart door eens in de 8 weken samen met al die uitwonende studenten gezellig te eten en een avond met 'inhoud' te organiseren. Ben wel benieuwd hoe dat gaat lopen.

[Marnix]

Mee eens. Vaak wordt er echter gedacht: Tja, wij doen het goed, die mensen prikken niet door vormen heen, ze zijn te wereldgelijkvormig... komt vaak neer op: Het ligt absoluut niet aan ons maar aan hen, niet wij moeten veranderen maar de jongeren.

Tja, zo'n manier van denken eist zijn tol. Zeggen dat je jongeren belangrijk vindt en ondertussen er weinig rekening mee houden gaat gewoon niet goed samen, zie hier de consequenties...

Je zal toch het eerst moeten vragen aan die jongeren waarom ze afhaken. Ik heb het gevoel -als we het over de PKN hebben- dat dit niet met de liturgie of de vormen te maken heeft. Want als die je in de ene (wijk)gemeente niet aanspreken, ga je gewoon naar de andere.
De kerk heeft voor veel jongeren gewoon hopeloze standpunten, bijvoorbeeld over homofilie, vrouwen, condooms en over de wetenschap. De boodschap is niet relevant voor ze. Het doet ze niets, als je stopt met geloven verandert er niets, dus waarom zou je dan geloven? Het is voor opa, die loopt met een rollator en gelooft dus ook nog in God. Daar zit volgens mij veel meer de pijn dan in welke liedjes we zingen. Maar dat maakt het probleem ook zo onoplosbaar.

Dat kan een reden zijn, klopt.
Ik denk overigens dat vormen zeker wel een reden zijn... omdat jongeren ook daarmee niet bekend zijn en de boodschap niet echt overkomt. Bij jeugdkerken hebben we het ook wel eens over bijvoorbeeld seksualiteit en daar worden die "ouderwetse standpunten" ook uitgedragen.... maar op een hele andere manier dan vaak in de kerk gebeurt.... waar vaak met een vingertje wordt gezwaaid en gezegd: Pas op, dat mag niet. Het ligt er ook aan hoe je het uitlegt, dat scheelt echt wel. Dat men denkt dat het voor opa met zijn rollator is komt niet alleeen omdat de boodschap ze niet aanspreekt... maar vaak ook omdat vormen en argumenten en zo op een manier worden gebracht alsof het voor opa met zijn rollator is.

Dat het toch wel wat met vormen te maken lijkt te hebben herleid ik overigens ook uit de cijfers, want waarom blijven in evangelische kerken een hoop meer jongeren bij hun kerk? Dat kan niet alleen aan de boodschap liggen want die wordt daar ook gepreekt. Het is dus meer.... vormen spelen volgens mij daarin een rol... en daarnaast, wat nog veel belangrijker is: Neemt de kerk jongeren serieus? Zo ja, dan worden die jongeren ook bij het kerkgebeuren betrokken. En dat gebeurt weinig. Jongeren doen soms iets voor een jeugdvereniging... maar verder? Vergis je niet, veel jongeren hebben het idee niet serieus genomen te worden en dat ze een beetje aan de zijlijn toe staan te kijken naar iets waar ze later, als ze de 30 gepasseerd zijn, ook aan deel kunnen gaan nemen.

[Lalage]

Misschien een net iets ander punt: uitwonende studenten.

Dan sluit je je vaak aan bij een nieuwe kerk, of je bent eventjes kerkloos terwijl je kringt bij een studentenvereniging. Dat heeft denk ik weinig met kerkverlaten te maken.

[Maja de Bij]

Vergis je niet, veel jongeren hebben het idee niet serieus genomen te worden en dat ze een beetje aan de zijlijn toe staan te kijken naar iets waar ze later, als ze de 30 gepasseerd zijn, ook aan deel kunnen gaan nemen.

Het is ongelofelijk lastig om dat in z'n algemeenheid voor de PKN te beantwoorden. Gaat het om het platteland -de dorpen met een typisch volkskerk gebeuren- of de stad? Ik zelf denk dat het afhaken momenteel vooral op het platteland gebeurt. En wel omdat in de steden de kerk doorgaans al gesaneerd (lees : gereduceerd) is, die kunnen gewoon niet veel meer verliezen, omdat ze niet veel meer hebben.
Het lijkt me dat momenteel juist op het platteland de kerkgang en betrokkenheid hard achteruit holt. Het dunne laagje orthodoxe vernis wordt daar er in rap tempo afgeschaafd. Daar valt door de kerk niet tegen op te boksen.

[Jo'tje]

Wie zegt dat we het hier alleen over de PKN hebben?

[try]

Waarom haken jongeren af? Ik denk, dat het antwoord even duidelijk als pijnlijk is. En omdat dat antwoord zo pijnlijk is, wordt het in de kerk nooit volop ter sprake gebracht, uitgesproken of zelfs maar in overweging genomen. Eindeloos wordt om de hete brij heen gedraaid. Een paar positieve puntjes moeten steeds weer het antwoord op die vraag aan het zicht onttrekken. Kerkmensen, die de kerk besturen en die er al een lang leven in de kerk op hebben zitten, zijn over het algemeen emotioneel verbonden aan hun kerk. En daarmee ook aan alle gewoonten, eigenaardigheden, gebruiken en geschiedenissen die er mee samenhangt. men is er geboren, gedoopt, getrouwd. Men heeft er kinderen opgevoed, ten doop gehouden. men is er aan het Avondmaal gegaan. Wellicht heeft men dierbaren vanuit de kerk begraven. Men heeft er geloofd, gezongen, gevierd en getreurd. En, wat nog wel eens vergeten wordt: men heeft aan de kerk vaak ook een bepaalde status ontleend. Men is er misschien ambtsdrager geweest en men heeft daarvoor waardering ontvangen. Vrijwilligerswerk biedt de mogelijkheid om zowel de kerk alsook de eigen persoon zin en betekenis te geven. Men heeft een carriere kunnen maken als kerkmens.
Geen wonder, dat deze generaties, die de kerk hebben opgebouwd en op dit moment ook in hun bezit hebben, geen enkel belang hebben in negatieve verhalen over jongeren die afhaken. Het komt bij de doorgewinterde kerkganger, die bepaalt hoe het er in de kerk aan toe gaat, gewoon niet op, dat de kerk voor sommigen van "hun" mensen geen enkele betekenis meer heeft. Daarom blijft de kerk zo angstvallig en hardnekkig gehuld in stilzwijgen en probeert ze de golf aan kerkverlating te sussen met voorbeeldje van hier en daar geslaagde diaconale of pastorale projectjes. Het moet de indruk wkken, dat het allemaal meevalt. Maar die indruk wordt vooral geboren in de harten en hoofden van mensen, die belang hebben bij een positief beeld van de toekomst van de kerk.

Maar nu dan het antwoord op de vraag, waarom jongeren massal afhaken:

Eenvoudig: jongeren zien de kerk als één van de vele manieren, waarop mensen iets willen maken van hun leven. En voor hun vaders, moeders, opa's oma's kan dat heel goed de kerk zijn. Dat vinden ze fijn. Daar hebben ze wat aan...nou best toch?
Jongeren kennen echter tal van alternatieven voor zingeving en betekenisgeving. En daar horen heel nadrukkelijk ook religieuze mogeijkheden bij. Echt, jongeren weten heus wel hoe de kerkelijke markt in elkaar zit. Je kunt kicken op stilte, meditatie en rust. Maar je kunt ook uit je bol gaan bij evangelischen of zo. Mar ook je eigen muziek is belangrijk. Je eigen levenskeus. Je eigen "ding". iets is goed, echt, bruikbaar en daarom relevant, wanneer het je een goed gevoel geeftof wanneer het iets goeds met je doet. Voor iedereen is dat anders. En dat is ook heel logisch, omdat iedereen anders is.

Heel belangrijk is wel of iets nu werkt of niet. Met andere woorden: is het een beetje concreet. Werkt het.

En dan haken jongeren af bij datgene, wat werkt voor oudere kerkgangers. Het werkt niet voor hen. De muziek werkt niet. De preek werkt niet. De boodschap werkt niet. Vaak werkt alleen nog de vriendenkring uit de kerk. Maar die eredienst? ... nee!

Ten diepste is het natuurlijk een oordeel over de werkelijkheid van het christelijke geloof. Is het echt waar, dat je een gelukkiger mens wordt door de kerk? Kom je echt krachtiger en gelukkiger, beter en opgeknapt uit de kerk? Nee.
Het blijkt aan alle kanten een niet-werkende formule te zijn. Al die werkelijkheden van God, Christus en de Heilige Geest, van zondebesef, troost, verzoening, vrede, liefde, verlossing en toekomst klinken natuurlijk prachtig, maar wat merk ik er concreet van?...Niks!

Dus...wegwezen. Hiermee voelt een jongere zich helemaal niet blasfemisch of zondig. Hij vindt het eerder vanzelfsprekend en logisch. Als iets niet werkt heeft het geen functie en verspil je je tijd er aan. De behoefte blijft natuurlijk, maar het moet kennelijk elders gehaald worden.
Sorry,...see you.

En overigens...niemand houdt jongeren tegen. Ze zijn veel mobieler en meer geinformeerd dan ouderen. Ze kunnen in een korter tijdsbestek veel meer te weten komen en sneller keuzes maken. Ze zijn aangewezen op zichzelf. Dat lijkt een soort eenzaamheid, maar tegelijkertijd worden ze door opvoeding, educatie, studie en vaardigheidstrainingen ook klaargestoomd om zo snel en zelfstandig in de wereld te kunnen leven. Ze zijn namelijk ook n staat om hun eigennetwerken te maken. Mensen elders dan in de kerk te ontmoetene en antwoorden elders dan in de kerk te krijgen. Jongeren zijn goed geinformeerd, kritisch, vaardig en in staat om de kerk los te laten vanuit het zelfbewustzijn, dat ze op andere plekken ook een goed, zinvol en hoogstaand leven kunnen opbouwen. Die werkelijkheid kunnen ze heel concreet vormgeven. De kerk is niet per sé nodig.

Ze zijn in staat en ook bereid om hun eigen leven te maken. Inclusief de manier waarop ze omgaan met de grote levensvragen. En dat is een heel pijnlijke boodschap voor de kerk. In feite zijn jongeren geemancipeerd, vrij van een opgedrongen wijze van vragen stellen, leven, geloven en antwoorden ontvangen.

try

[André]

Daarbij komt misschien ook nog dat wij (ook de jeugd) van nature God en onze naaste haten.
Of is dat een tekst uit een formulier?

[Optimatus]

Ik zou me kunnen voorstellen dat jongeren na twintig jaar genoeg krijgen van predikanten die na twintig minuten zichzelf gaan herhalen en dat een uur lang volhouden.

De kerk hoeft echt niet voorop te lopen in sprankelende presentaties, maar in plaats van de stokpaardjes kapot te rijden, zou hedendaags, normaal taalgebruik (dus geen cool, vet en ander jargon) de boodschap van Jezus een stuk aantrekkelijker maken.

Lijkt mij.

[try]

Daarbij komt misschien ook nog dat wij (ook de jeugd) van nature God en onze naaste haten.
Of is dat een tekst uit een formulier?

Nou André, ik denk het niet. Want voor jongeren die opgewekt en zelfbewust vertrekken is heus wel duidelijk wat de christelijke kerk in essentie leert. Alleen de vertrekkers zien dat als een visie, die voor jou en andere kerkmensen wellicht héél waar en belangrijk is en waarmee jij en anderen wellicht héél veel kunnen verklaren, maar op hen heeft het geen vat, omdat ze de keiharde waarheid, die er mee gezegd wordt, helemaal niet aan den lijve ervaren. Ze ontmoeten op andere plekken en in andere verbanden andere mensen, die heel redelijk zijn, waar ze goede vriendschappen mee kunnen hebben, die ook zo hun eigen eigenaardigheden hebben, maar die niets opdringen of geen enkele allesverklarende visie opdringen. kortom: ook van dit dogma dat zij van nature God en de mensen haten kunnen ze geen spoor in de werkelijkheid bespeuren. Concurrentie hoort er gewoon bij. Iedereen is wel eens boos of geirriteerd en voor je eigen belang opkomen is pure noodzaak en daar is ook niets mis mee. Dus die inktzwarte visie is je van harte gegund, maar in de dagelijkse praktijk blijkt het allemaal reuze mee te vallen en is er heel goed samen te leven met andere mensen. En een beetje afgunst kan juist de prikkel zijn om te slagen.

try

[Marnix]

Try, ik denk dat het wel een reden is, maar dat er ook veel jongeren zijn die wel geloven maar zich in hun kerk niet thuisvoelen... ze gaan zelf verder met het geloof... of ze sluiten zich aan bij een minder traditionele kerk.... waar de vormen waarin de boodschap gebracht wordt bekender en helderder is, waar niet allerlei oude tradities krampachtig in stand worden gehouden, waar ze zichzelf kunnen zijn en ook actief mee kunnen doen ipv aan de zijlijn toekijken.