1944: GKN of GKV wettige voortzetting van de una sancta?

[GKN'er]

()

[Dricus]

Ja, misschien wat kort door de bocht en misschien kan ik me de situatie ook niet helemaal goed voorstellen.
Maar als er om gegronde redenen een scheuring dreigt moet je dat dan laten omdat er oorlog is? Uiteraard had de timing niet slechter gekund en had de manier van omgaan met elkaar anders en beter gemoeten.

Ik denk echter dat het een juiste beslissing geweest is om, ondanks de oorlog, de vrijmaking door te zetten.

[Flappie]

Omdat aardse zaken belangrijker zijn dan 'geestelijke'?

Rare bewering. Nederland ging toen gebukt onder een afschuwelijke dictatuur, waarin broeders en zusters elkaar hadden moeten steunen i.p.v. elkaar te bestrijden.

Bovendien werden er in die tijd heel wat medemensen uitgemoord in bepaalde kampen, in 1944 was daar voldoende weet van. Maar goed, men had er liever nog een kerk bij. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen gegronde reden wás, dat kan best zo zijn geweest. Alleen het tijdstip was en is erg wrang.

[GKN'er]

()

[Optimatus]

Omdat aardse zaken belangrijker zijn dan 'geestelijke'?

Rare bewering. Nederland ging toen gebukt onder een afschuwelijke dictatuur, waarin broeders en zusters elkaar hadden moeten steunen i.p.v. elkaar te bestrijden.

Bovendien werden er in die tijd heel wat medemensen uitgemoord in bepaalde kampen, in 1944 was daar voldoende weet van. Maar goed, men had er liever nog een kerk bij. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen gegronde reden wás, dat kan best zo zijn geweest. Alleen het tijdstip was en is erg wrang.

Het zou goed zijn als de vrijzinniger krachten in CGK, GKV en NGK eens zouden kijken of zij zich in de PKN ook thuis kunnen voelen.

Er zou uiteindelijk een schifting kunnen plaatsvinden: links - midden - rechts. Ik denk dat de kerkelijke kaart der Nederlanden een stuk overzichtelijker zou worden.

[Bevlogen]

Zou idd een leuk experiment zijn Maar dan vallen er nog tienduizenden buiten de boot

Maareh, ik lees nu eens ff in een boekje over diverse godsdiensten ook iets over de vrijgemaakten. De vrijmaking draaide om twee punten:
- het gedoe rond de verhouding doop-genadeverbond-wedergeboorte
- de theologische universiteit had geen promotierecht. Dominees die wilden promoveren, moesten dat in Amsterdam doen. Dat schaadde het prestige van Kampen...

Ok, bij reden nummer 1 kan ik me dus niets voorstellen, bij reden nummer 2 ook niet. Kortom, 't was gewoon een ordinaire ruzie tussen diverse facties binnen de GKN.

Nu komt het leuke. In 1967 scheidden zich ook weer een groep mensen af van de GKv. Men stond kritisch tegenover de positieve waardering van de vrijmaking als werk van God. Na een open brief waarin o.a. dat te lezen stond, kwamen 20.000 leden op straat te staan. Reden? De GKv wees de open brief af, omdat het ter discussie stellen van de Vrijmaking als een verloochening van Gods werk in de geschiedenis werd beschouwd.

Kortom, ik denk dat ik over moet gaan naar de NGK...

Overigens ter verdediging van Schilder moet ik wel zeggen dat deze man een half jaar in de gevangenis heeft gezeten omdat hij het nationaal-socialisme vanaf de kansel openlijk afwees. Vervolgens moest hij tussen 1942 en 1944 onderduiken...

Voor zover ik weet is de GKN-synode toen niet helemaal aardig ten opzichte van Schilder geweest.

(Het boek heet overigens Kerken, sekten en wereldgodsdiensten en is geschreven door drs. I.A. Kole en drs. H.G. Leertouwer. Ik heb hier en daar een zinnetje uit dat boek geplukt en verweven met mijn eigen tekst.)

[Boekenlezer]

dit is met name voor gkn'ers en gkv'ers of andere geinteresseerden...

in 1944 kwam de synode van de GKN tot de uitspraak dat prof. K. Schilder en Greijdanus werden afgezet uit hun ambt van predikant.
dit betekende een scheuring die de Gereformeerde kerken (onderhoudende art.31) (later: 'vrijgemaakt') deed ontstaan.
wie had er gelijk, of wie had er het meeste gelijk?

In de Gereformeerde Kerken had de je A- en de B-lijn. De eerste was vanuit de Afscheiding, de tweede vanuit de Doleantie. Daar zaten verschillen in geloofsbeleving tussen. En dat gaf wel eens wat spanningen.
In 1905 sloot men nog een compromis. In 1944 had men daar geen zin meer in, en werd er een harde lijn gekozen.

Nou wil ik niet gelijk beweren dat je 1944 kunt herleiden tot A en B, maar het is wel duidelijk dat er e.e.a. was veranderd in de houding t.o.v. 1905.

[Boekenlezer]

Omdat aardse zaken belangrijker zijn dan 'geestelijke'?

Rare bewering. Nederland ging toen gebukt onder een afschuwelijke dictatuur, waarin broeders en zusters elkaar hadden moeten steunen i.p.v. elkaar te bestrijden.

Bovendien werden er in die tijd heel wat medemensen uitgemoord in bepaalde kampen, in 1944 was daar voldoende weet van. Maar goed, men had er liever nog een kerk bij. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen gegronde reden wás, dat kan best zo zijn geweest. Alleen het tijdstip was en is erg wrang.

Ik meen gelezen te hebben dat B. Holwerda zijn vrijmaking (met zijn kerk) daarom uitstelde tot na de oorlog. Dat leverde van anderen dan weer het verwijt van slapheid op. Kortom, over dat tijdstip werd nogal verschillend gedacht. Maar dat is geloof ik altijd zo bij een scheuring.

[Yotam]

GKN - GKV: wie heeft er gelijk? Bij de (synodaal-)gereformeerden lijkt er totaal geen interesse meer te bestaan voor het 'claimen' van het eigen gelijk tijdens de synodes in de oorlogsjaren. Daar hebben de synode van Amsterdam (1967) en de totstandkoming van de PKN wel voor gezorgd. Over de beleving van de vrijgemaakten rondom de Vrijmaking heb ik uiteraard minder zicht, maar gezien de ontwikkelingen in de GKV zijn daar twee flanken te onderscheiden: vrijgemaakten van de oude stempel (Reformanda, Nieuwe Vrijgemaakte Kerken) en vrijgemaakten die langzaamaan over de muren van de eigen mini-zuil heen kijken (en dus waarschijnlijk met minder pretenties dan eerstgenoemde groep naar de Vrijmaking zullen kijken).

Zowel de (synodaal-)gereformeerden, als de vrijgemaakten hebben niet echt handig gemanoeuvreerd. Dat men het voor elkaar heeft gekregen tijdens een wereldoorlog te scheuren, verdient absoluut geen schoonheidsprijs. De synode (dus 'de GKN') had moeten wachten met het doen van een uitspraak in een leergeschil dat de GKN al sinds haar oprichting in 1892 in haar greep hield (toegespitst op het vraagstuk van de 'veronderstelde wedergeboorte'). Maar de Schilderianen (dus 'de GKV') hadden de zaak niet op de spits moeten drijven. Schilder stond bekend als een koppige polemist. Met iets meer toegeeflijkheid van beide kanten hadden de Gereformeerde Kerken m.i. niet hoeven scheuren, terwijl men het gereformeerde erfgoed binnen de GKN had kunnen bewaren.

Doordat de GKN ná de Vrijmaking als kerkverband (dan heb ik het dus niet over individuele kerkleden) enorm is veranderd, lijkt het nu vanuit een neo-calvinistisch perspectief alsof de GKV het gelijk aan haar kant heeft. De GKV is volgens dit beeld dan de 'hoeder van de Waarheid' tegenover een 'dwalende synodale Kerk die steeds meer van de Schrift is afgestapt'. Toch moet gewaakt worden voor het vanuit het heden becommentariëren van de gebeurtenissen rond 1944. Juist dóór de Vrijmaking is de GKN richting het midden opgeschoven.

Tot ± de vroege jaren zeventig was de GKN het grootste kerkgenootschap van de gereformeerde gezindte (7 op 10 gereformeerden was (en is) GKN-lid). Zo werd dat in die tijd (ook door de reformatorischen) ervaren. Naast de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland (RKK) en de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK) stonden de gereformeerde denominaties, met de GKN voorop. Langzaam maar zeker zijn de Gereformeerde Kerken in Nederland echter naar eerstgenoemde twee 'middenkerken' (RKK en NHK) opgeschoven, met als hoogtepunt het samengaan met de NHK en de Evangelisch-Lutherse Kerk (ELK) in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Dat ligt niet zozeer aan veranderde opvattingen bij de kerkgangers, maar meer aan ruimte voor nieuwe theologische inzichten bij invloedrijke gereformeerde Godgeleerden (lees o.a. De theologen gingen voorop van Lindeboom).

ik herinner me dat daar cynisch is op geantwoord door kerkleden:'de theologen; zij logen voort' bedoeld is dan dat de theologen die ruimer gaan zijn gaan denken, daarmee ook zijn gaan afwijken van Gods Woord en de belijdenis.

De Vrijmaking heeft daar mijns inziens een grote rol in gespeeld. Door twee kerkscheuringen in korte tijd - naast 1944 hadden zich in 1926 ter linkerzijde van de GKN al de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband afgesplitst - werd men steeds huiveriger voor het toepassen van de kerkelijke tucht, waardoor ook aan kerkleden meer ruimte werd gegeven het gereformeerde belijden (of ruimer gezegd: het christelijk belijden) persoonlijker in te kleuren (het gaat hier nu niet over de vermeende 'vrijzinnigheid' van de GKN, een visie die ik overigens niet onderschrijf).

in 26 was dr geelkerken door de synode onwettig uit zijn ambt gezet, maar daarmee zette zij wel dwaalleer uit de kerken (m.i.) (doel heiligt de middelen?? m.i. niet) hier maakte de synode een kerkrechtelijke fout die ze in 44 heeft herhaald.

M.a.w.: de Vrijmaking is - paradoxaal - in hoge mate debet aan de veranderingen in de GKN. Ik wil zelfs een stapje verder gaan en een 'stoute' uitspraak doen: als de Vrijmaking niet had plaatsgevonden, was de GKN hoogstwaarschijnlijk nog immer een bolwerk van rechtzinnigheid geweest. Zonder Vrijmaking zou er immers veel minder noodzaak tot heroriëntatie t.o.v. de overige gereformeerde kerken zijn geweest.

ik steun uw stoute stelling, alleen wijs er wel op dat er een voortgaande verwijdering was tussen de neocalvinisten van KS en de 'anderen' van HH kuyper. in de GKN is na 44 een soort van taboe gekomen op neocalvinisme en KS. helaas, omdat schilder naast zijn kerkelijke werken ook een heleboel andere geschriften heeft die zeker in de lijn van Calvijn staan en onder andere strijden tegen barthsianisme: christus en cultuur, kerktaal en leven (erg actueel voor kerken waar men gewoon is de 'tale kanaans' te spreken!!), geen duimbreed (tegen de NSB) en nog veel meer. zo is vanzelf een gat ontstaan in de GKN dat eigenlijk nooit meer is opgevuld (hoogstens een poging van berkouwer) zo zijn de GKV en GKN uiteengegroeit.

Dus wie heeft er 'schuld'? Oordeelt u op basis van bovenstaande vooral zelf...

uw stuk is erg objectief wat ik waardeer, en het is een basis voor een goede discussie. maar het enige wat vermeden is, is het verhaal van hoe de afzetting tot stand is gekomen. voor de rest stem ik met uw verhaal in.
de synode van 1942 zette zichzelf voort. dat is heel raar omdat een synode haar agenda afwerkt en dan afgesloten word. Schilder zei dat wat de synode deed, onwettig was. hij kwam niet meer op de synode vergaderingen omdat ze onwettig waren. de synode leden waren hierover zeer ontstemd.
dubieus is het dat de synode in oorlogstijd overging tot zulke ingrijpende handelingen als schorsing, terwijl men wist dat het grote ergenissen en publieke scheuring zou veroorzaken.
voor schilder was het belangrijk dat de behandeling openbaar was. het tragische is echter dat de synode tot en met de afzetting van schilde de deuren op slot heeft gehouden. opvallend is hoe vaak er in de acta staat dat de synode van utrecht in 'comite-generaal' ging(oftewel: het publiek kon er niet bijzijn)
dan komt schilder niet meer op de vergaderingen omdat hij ook zelf in het geding is. dat word hem ook kwalijk genomen. vervolgens gaat men niet meer in op de redenen die schilder en greijdanus naar voren brachten om zich te onttrekken aan de synode werkzaamheden.
het is schokkend dat de synode iemand schorst die zo bekwaam, spiritueel en charismatisch was in de ogen van zovelen.
het is ook nooit duidelijk geworden waarom de synode niet is ingegaan op het verzoekschrift van de hooglerearen vollenhoven en dooyeweerd, dr van dam en dr van't veer om de zaak van schilder alsnog een wending te geven toen het nog mogelijk was...dit verzoek is onontvankelijk verklaard omdat het op geruchten afging..... terwijl iedereen wist dat het waar was. zelfs tegenstanders van schilder zeiden dat zijn afzetting onrechtmatig was. voor mij staat vast dat de synode in 44 een fout maakte al ontken ik niet dat schilder een koppig persoon was die in zijn strijd voor de waarheid te weinig op de mens lette die in de tegenstander school.

[Yotam]

srry, 2x gepost.

[marin]

Kerkhistoricus promoveert op biografie prof. Den Hartogh, dé opponent van prof. K. Schilder
‘Vrijmaking onvermijdelijk en onnodig’
Kampen – ‘De kerkscheuring van 1944 was onvermijdelijk én onnodig’. Dat is de eerste stelling bij het proefschrift van drs Th.J.S. van Staalduine. De kerkhistoricus promoveert vrijdag aan de Theologische Universiteit in Kampen op een biografie over prof. dr G.M. den Hartogh, in de tijd van ‘vrijmaking’ als naaste collega en grote opponent van prof. dr Klaas Schilder.

GERHARD BAKKER
Het proefschrift Om de lijn van de Afscheiding handelt over de pijnlijke scheuring die zich in de oorlogsjaren voltrok binnen de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een minderheid van 90.000 mensen maakte zich vanaf augustus 1944, in navolging van Schilder, ‘vrij’ van de besluiten van de generale synodes van Sneek (1939-1943) en Utrecht (1943-1945). Zij vormden hun eigen kerkgenootschap, dat nu bekend staat als de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt).
De ‘synodalen’ bleven met 650.000 mensen achter in hun oude kerkverband. De ‘vrijmaking’ leverde in de jaren na de oorlog een onverkwikkelijke strijd op om het bezit van kerkelijke goederen, en verscheurde menig familie.
Van Staalduine, die als kerkhistoricus werkzaam is aan de ThUK, onderzocht hoe de zo gewraakte synodebesluiten tot stand kwamen en wat de leiding van de GKN bezielde in haar strijd met Schilder cs. Hij koos daarbij als insteek voor een levensbeschrijving van prof. Den Hartogh (1899-1959), die als kerkjurist van de ThUK beroepshalve adviseur was van de gereformeerde synode. ,,In Den Hartogh openbaarde zich bij uitstek de hartstocht voor het synodale standpunt”, licht Van Staalduine zijn keuze toe.
Theologisch geschilpunt

De onverkwikkelijkheden die leidden tot de ‘vrijmaking’, draaiden om twee geschilpunten: een theologisch en een kerkjuridisch. Theologisch was de eenzijdige nadruk op het Verbond van Schilder cs de gereformeerde synode een doorn in het oog. ,,De synode wilde vasthouden aan de ‘lijn van de Afscheiding’ (1834). Daarin speelde het zelfonderzoek van ieder gemeentelid een belangrijke rol”, legt Van Staalduine uit. ,,Iedere gelovige moest zich afvragen of hij wel het wedergeboren kind van God was, waarvoor de kerk hem hield. Vanouds was dit zelfonderzoek naar de ‘staat’, zoals dit genoemd werd, verbonden aan de vraag of Gods uitverkiezing viel af te lezen aan de werking van de Geest in het leven van het kerklid.”
De zogeheten ‘Reformatorische Beweging’ rond Schilder koos haar uitgangspunt in het verbond dat God sloot met de gelovigen ‘en hun zaad’; zij vonden dat zelfonderzoek maar ongepast. ,,De geestverwanten van Schilder wilden de uitverkiezing voor de praktijk van het geloof liever buiten beschouwing laten als Gods eindverantwoordelijkheid. Ze wilden aan het kerklid slechts de vraag stellen of hij naar het verbond zou willen leven. Daarmee kozen ze voor een ander soort zelfonderzoek, naar de ‘stand’ van het geloof. Zij hielden de gelovigen de ‘belofte’ en de ‘eis’ van hun God voor, met zijn verbondszegen en zijn verbondswraak. Daarbij beriepen ze zich op de ‘eenvoudige’ verbondsleer van de theologen uit de traditie van de Afscheiding.”
Hun tegenstanders, met Den Hartogh voorop, zagen de verbondsleer als een ‘nieuwe richting’ die bestreden moest worden. Ze zagen er een intellectualistische geest in aan het werk, die door de juridisering van het verbond tot ‘dode orthodoxie’ zou komen. Ze waarschuwden dat mensen zich behouden zouden weten op grond van hun kerklidmaatschap (‘verbondsautomatisme’). Of dat ze een plek in de hemel dachten te verdienen op grond van goede werken, door te voldoen aan de ‘eisen van het verbond’. Uiteraard beriepen ook Den Hartogh cs zich op de Afscheiding, maar dan op de bevindelijke traditie in die kring, waarin de beleving van Gods genade door zelfonderzoek naar de ‘staat’ centraal staat.
Schilder cs waarschuwde op dat punt dat deze geloofsbeleving alleen maar zou leiden subjectivisme. ,,Dan zou de mens zich een gelovige wanen op grond van zijn gevoel, in plaats van vastheid te kiezen in ‘de beloften van Gods verbond’.”
In 1942 nam de synode een aantal ‘leerbesluiten’. Daarin werd niemand veroordeeld. Gehoopt werd dat de rust zou terugkeren. Maar daar kwam het niet van; de tegenstanders dienden bezwaren in. Die werden in 1943 door de synode van Utrecht afgewezen.
Den Hartogh werd gevraagd in gesprek te gaan met de bezwaarden. ,,Hij verzocht hen om hun visie op een positieve manier uiteen te zetten, nu eens zonder zich af te zetten tegen het synodale standpunt. Het resultaat was een ‘verklaring van gevoelen’, die de bezwaarden echter voorzagen van een inleiding (‘voorrede’) waarin zij opnieuw verklaarden de leerbesluiten uit 1942 niet voor hun rekening te kunnen nemen. De synode wilde de bezwaarden in hun gedachten vrijlaten, mits ze deze maar niet in de kerken propageerden.
Deze gewetensvrijheid was voor Schilder onvoldoende. Dat hij verzocht om opschorting van de binding aan de leerbesluiten tot na de oorlog, was voor de synode onacceptabel. Ze schorsten hem dan ook als hoogleraar en emeritus-predikant toen hij zijn propaganda de kerken in stuurde.”
Juridische geschilpunten

Naast de theologische geschilpunten speelde ook juridische problemen een belangrijke rol in het proces dat leidde tot de scheuring. Kort samengevat ging het daarbij om de vraag waar de macht moest liggen, bij de synode of bij de plaatselijke gemeente. De opposanten tegen het synodebeleid (Schilder cs) beriepen zich op het ‘oud kerkrecht’ uit de tijd van de Doleantie van 1886. Ze gebruikten de argumenten waarmee de leiders van de Doleantie hun verzet tegen de bovenplaatselijke kerkelijke organen hadden gerechtvaardigd.
Dit Doleantie-kerkrecht was in 1926 door de synode verlaten, toen zij dr J.G. Geelkerken afzette (toen die het spreken van de slang in Genesis niet letterlijk, maar zinnebeeldig wilde opvatten). Vanaf dat moment kwam een ‘nieuw’ kerkrecht in zwang, dat veel meer gezag toekende aan de bovenplaatselijke organen. Dit nieuwe kerkrecht werd door Schilder cs te vuur en te zwaard bestreden.
Om uit de impasse te komen, stelde de synode een deputaatschap in, dat het ‘tuchtrecht van de meerdere vergaderingen’ zou onderzoeken. Maar vooruitlopend daarop gebruikte de synode in 1944 doodleuk de tucht naar de snit van het nieuwe kerkrecht. ,,Uiteindelijk bleek de structuur van de Dordtse Kerkorde van 1618, die de basis vormde van de gereformeerde kerkorde, niet toegerust om uitsluitsel te geven in de gezagscrisis”, constateert Van Staalduine.
Terugblikkend stelt hij vast dat er niemand geschorst is vanwege ketterij. ,,De scheuring vond niet plaats op grond van een fundamenteel inzicht van leer. In die zin was de scheuring onnodig. Tegelijk was de scheuring onvermijdelijk. Wat de partijen uiteendreef, was een verschil in geloofsbeleving, met aan de ‘vrijgemaakte’ zijde een eenzijdige nadruk op de betekenis van het verbond en het enige kerkelijke gezag bij de kerkenraad. De ruimte voor pluriformiteit die de synode bood, paste niet in het kerkbeeld van Schilder en zijn volgelingen. Uiteindelijk is het dan ook geen wonder dat de vrijgemaakten de tegemoetkomingen van synodale zijde nooit hebben kunnen waarderen.”
,,Positiever reageerden de ‘buitenverbanders’, die zich na een crisis in 1967 afscheidden van de vrijgemaakten en nu door het leven gaan als Nederlands Gereformeerde Kerken. Zij waren in 1988 blij met de toenmalige uitspraak van de synode van Almere, die erkende dat er te weinig oog was geweest voor de gewetensnood en dat de synode daarmee zelf mede aanleiding was geworden voor de scheuring.”
,,Met die uitspraak van de synode ben ik het overigens niet eens. In de GKN van de jaren veertig was er een vanzelfsprekende zorg voor de zuiverheid van de leer. Eigenlijk stelt de synode van 1988: ‘we hadden de minderheid van Schilder moeten gedogen’. Maar dat was in de jaren veertig helemaal niet aan de orde. Het enige wat de synode verbood, was dat de ‘bezwaarden’ de aangenomen leer nog langer zouden bestrijden. Zo’n verbod was in die tijd helemaal niet raar, en ook beslist niet iets waar je je later voor zou moeten verontschuldigen.”

[GKN'er]

()

[Yotam]

@marin: danje voor je stuk. het is subjectief (logisch) maar ik mis eigenlijk een paar dingen in het verhaal:
schilder streed niet voor een nieuwe verbondsleer maar tegen kuypers idee van veronderstelde wedergeboorte.
dat gaat dus om de grond van de doop, dopen wij op grond van de beloften van God, of dopen we op grond van een wedergeboorte die achteraf blijkt te zijn, of te ontbreken.
schilder stond juist in de lijn van kuyper en bavink, hij streed er alleen op een paar punten tegen: veronderstelde wedergeboorte, pluriformiteit van de kerk, gemene gratie, siek.
ik las niet zo heel lang geleden nog een preek van een paar jaar na de vrijmaking, en daar werd gepreekt over '2 waren in het veld, de 1 werd aangenomen de ander achtergelaten', die preek handeld over de uitverkiezing. het is dus niet zo dat de gkv/schilder de uitverkiezing verdoezelde tot 'een zaak van God'. wel is er een sterk redeneren vanuit het verbond.
aan het begin van het artikel word gesuggereerd dat schilder ZELF uit de kerk is gestapt, dat is niet waar, hij is gebleven tot hij uitgezet is.
het 'nieuwe kerkrecht' van 26, was inderdaad nieuw en aan de kerk vreemd. in 26 had de GKN qua leer gelijk alleen kerkrechtelijk was het zo krom, de GKN heeft dan in 44 weer dat zelfde nieuwe kerkrecht uit de kast getrokken als ze in 26 deed, opvallendgenoeg deed de NHK dat in 1834 ook. wie zijn geschiedenis niet kent, zal het herhalen.

[KohlbruggeHoog!]

Interessant gesprek, mooi niveau etc.
Ik ben zelf te weinig op de hoogte om uitspraken over 'toen' te kunnen doen, het gaat als PKN'er ook een beetje langs me heen.

GKN'er's verhaal komt me wel plausibel over, althans die 'causaal-verband-theorie'.

Verder heb ik altijd het idee dat het afzwakken van recht-gereformeerde prediking in zowel de GKN-GKV-NGK een gevolg is van de onterechte huivering voor het bevindelijke. Naar mijn idee worden de GKV'ers steeds evangelischer, zonder discussie, het gebeurt daar gewoon.

Ze worden evangelischer omdat de kille orthodoxie niet meer aanspreekt en 'bevindelijk' te verdacht klinkt. Na mijn Greijdanus-tijd (GKV school in Zwolle) viel het me op dat GKV'ers vaak een totaal verkeerd negatief beeld hebben van bevinding, alsof dat het hele geloof naar het subjectieve zou trekken.

Mijn stoute stelling zou dan luiden. Door een totaal gebrek aan bevinding was het Kuyperiaanse project gedoemd te mislukken. Geloof is per definitie bevindelijk of je dat nou bij de evangelischen moet halen (nergens voor nodig mijns inziens) of bij de gereformeerden. Interessant exemplarisch voorbeeld is hier de verhouding tussen A. Kuyper en H.F. Kohlbrugge (prachtig geschetst in 'Kohlbrugge en Kuyper en hun wederzijdse omgang' door dr. K. de Groot).

[GKN'er]

()